Για την αρμονική ανάπτυξη των παιδιών

Ενα άρθρο της Ναντέζντα Κρούπσκαγια,¹ στελέχους του μπολσεβίκικου κόμματος, με μεγάλη συμβολή στην παιδαγωγική θεωρία και πράξη, δημοσιεύει σήμερα ο «Ριζοσπάστης», από τη συλλογή ομιλιών και άρθρων των Ν. Κ. Κρούπσκαγια και Μ. Ν. Καλίνιν, «Για τη διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου» (εκδ. Ομιλος Εκπαιδευτικού Προβληματισμού).

Το άρθρο δείχνει το ζωντανό ενδιαφέρον της σοβιετικής εξουσίας για την ολόπλευρη ανάπτυξη του ανθρώπου, για τις σωστές μεθόδους που πρέπει να αξιοποιηθούν. Με αυτήν την έννοια, αποτελεί συμβολή μπροστά την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του Κόμματος για τη Νεολαία, που θα γίνει στις 7 Δεκέμβρη.

***

Συχνά μάς συμβαίνει να περνάμε απ' τη μιαν άκρη στην άλλη. Αρχικά, υπήρχε η γνώμη πως έπρεπε απ' τη νηπιακή ακόμα ηλικία να καλλιεργούμε στα παιδιά πολιτική συνείδηση. Τους μιλούσαμε για σοβαρά πράγματα πάνω απ' την πνευματική τους δυνατότητα, θέλαμε να τους κάνουμε κομμουνιστές απ' την προσχολική ακόμη ηλικία ή λίγο απ' όλα. Αυτό ήταν λαθεμένο. Ομως, είναι εντελώς απαράδεκτο να μεταχειριζόμαστε τα παιδιά σαν νήπια, ανίκανα να καταλάβουν το κάθε τι. Οφείλουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να πλατύνουν τον ορίζοντά τους, να εμποτιστούν με το πνεύμα της ομαδικότητας. Τους διηγούμαστε πάρα πολλά παραμύθια για νεράιδες, ενώ η πραγματικότητα συχνά είναι γι' αυτά πιο ενδιαφέρουσα. Κι ύστερα υπάρχουν παραμύθια και παραμύθια.

Υπάρχουν παραμύθια πλούσια σε περιεχόμενο, που παρουσιάζουν με παραδείγματα και μιλούν εύγλωττα για το χαρακτήρα των ανθρώπων, τις μεταξύ τους σχέσεις, υπάρχουν όμως κι άλλα που θολώνουν το μυαλό των παιδιών, τα εμποδίζουν ν' αποχτήσουν σωστή ιδέα για τους ανθρώπους και τη ζωή. Η ζωή και οι διάφορες όψεις της τραβούν την προσοχή των παιδιών και δεν μπορούμε να μένουμε με τα χέρια σταυρωμένα μπροστά σ' αυτό το γεγονός. Στο εξωτερικό, οι αστικές κυβερνήσεις παραγεμίζουν το κεφάλι των παιδιών με τη στενά δεμένη με τη θρησκεία αστική πολιτική τους και τους φυτεύουν το μίσος απέναντι στα άλλα έθνη. Αυτό γίνεται με αρκετά επιδέξιο τρόπο, γιατί η καθολική εκκλησία και η αστική τάξη των χωρών αυτών έχουν πλούσια πείρα πάνω σ' αυτό.

Πρέπει να επαγρυπνούμε για τη συνείδηση των παιδιών και, για να το πετύχουμε, ο καλύτερος βοηθός μας είναι το βιβλίο. Πρέπει να πλατύνουμε το δίχτυ των παιδικών βιβλιοθηκών και κυρίως να κάνουμε καλή επιλογή βιβλίων. Σήμερα, που μπαίνει το καθήκον ν' ανεβάσουμε το πολιτιστικό επίπεδο της υπαίθρου σ' ένα επίπεδο που να συγκρίνεται με το επίπεδο των πόλεων, μάς ενδιαφέρει τα παιδιά του χωριού να μην υστερούν στη μελέτη απ' τα παιδιά της πόλης και τα σχολειά στα χωριά να 'ναι καλά εφοδιασμένα με καλά βιβλία προσιτά στα παιδιά και να πλατύνουν τον ορίζοντά τους.

Τα παιδιά αγαπούν τη δουλειά των πιονιέρων, που βοηθάει στην ανάπτυξή τους. Μου συνέβη να γράψω σε παιδιά σχετικά με τις βιβλιοθήκες. Ανοίξαμε διαγωνισμό για την καλύτερη αγροτική βιβλιοθήκη. Πόση ήταν η έκπληξή μου, όταν έμαθα απ' τους ανθρώπους, που έρχονταν απ' τα κολχόζ και σοβχόζ, ότι τα παιδιά πρωτοστατούν στην οργάνωση των βιβλιοθηκών! Μα δεν είναι σπάνιο να παραβιάζουν τα παιδιά τον κανόνα. Ενα παιδί μού έγραφε πως περνάει όλο τον καιρό του διαβάζοντας υψηλόφωνα στους κολχόζνικους. Αυτοί, όταν κουραστούν, τού λένε: «Αφησέ μας ν' αναπνεύσουμε μια στιγμή!»

Διαλέγοντας τα βιβλία για τις σχολικές βιβλιοθήκες πρέπει να παίρνουμε υπ' όψη τα ενδιαφέροντα των παιδιών και το επίπεδο των γνώσεών τους. Κι αφού στηθεί η βιβλιοθήκη, να τ' αφήνουμε ελεύθερα να παίρνουν τα βιβλία που θέλουν. Ακουσα να λένε πως γι' αυτή την ηλικία ταιριάζουν για διάβασμα αυτά τα βιβλία και σ' άλλη ηλικία - άλλα βιβλία, κ.λπ. Αυτό δεν μ' άρεσε διόλου. Δεν πρέπει να επιβλέπουμε πάρα πολύ τα παιδιά. Οφείλουμε να τους δώσουμε με κάποια ελευθερία εκλογής τη δυνατότητα να δείξουν πρωτοβουλία. Οταν τα παιδιά επιχειρούν κάτι, αναπτύσσουν πολύ την πρωτοβουλία, μαθαίνουν να 'ναι οργανωμένα, κι αυτό τα κάνει να πειθαρχούν. Πρέπει ακόμη να τους δίνουμε δουλειά, που να τους κεντρίζει το ενδιαφέρον και το ζήλο.

Πρέπει πάντα να παίρνουμε υπόψη το επίπεδο ανάπτυξης των παιδιών. Δεν είναι πολύς καιρός που βρέθηκα στην παράσταση ενός παραμυθιού για νεράιδες, που μου φάνηκε πολύ ωραίο: Υπήρχε, π.χ. ένα δέντρο που ξαφνικά γέμιζε με τριαντάφυλλα κλπ., έχω όμως τη γνώμη πως το περιεχόμενο ήταν αρκετά πολύπλοκο για πολύ μικρά παιδιά, που αγνοούν τι ήταν οι μπογιάροι και οι σωματοφύλακες του τσάρου, αλλά και τον ίδιο τον τσάρο ακόμη, ενώ για τα παιδιά των 11-12 χρόνων το παραμύθι αυτό παρουσίαζε ελάχιστο ενδιαφέρον.

Υπάρχει σε μας η τάση να νομίζουμε ότι η μελέτη είναι ο μόνος δρόμος για να αποχτήσουμε γνώσεις: αλλά ο τρόπος να παρατηρούμε και να μελετάμε τη ζωή, να μαθαίνουμε να ζούμε με καινούργιο τρόπο, δεν απασχολεί διόλου τους αρχηγούς των πιονιέρων μας ή τους εκπαιδευτικούς μας.

Κι όμως, υπάρχουν εκδρομές και παιχνίδια, που ξυπνούν την παρατηρητικότητα. Στην εξωσχολική δουλειά, στη διάρκεια περιπάτων, κ.λπ., πρέπει να συνηθίσουμε τα παιδιά να παρατηρούν τη φύση, τους ανθρώπους, όλη τη γύρω ζωή. Αυτό δεν το κάνουμε, κι όσο για τους κύκλους που υπάρχουν είναι είτε αθλητικοί είτε θεατρικοί.

Κι ένα άλλο παράδειγμα: Νομίζουν πως οι φιλολογικοί ιστορικοί κύκλοι ή οι κύκλοι των νεαρών φυσιοδιφών δεν κάνουν τίποτ' άλλο παρά να συμπληρώνουν τις μελέτες. Οτι πρέπει να διευθύνονται καθένας από ένα δάσκαλο που έχει καθήκον να τα διηγείται όλα, ενώ τα παιδιά, όμοια με νεοσσούς, να ανοίγουν το στόμα έτοιμα να καταβροχθίσουν ό,τι τους δίνουν. Δεν είναι νοητό να υπάρχει κύκλος χωρίς δάσκαλο. Γιατί χρειάζεται κι εδώ επίσης ν' αφήσουμε ελεύθερο το δρόμο στην παιδική πρωτοβουλία.

Δυστυχώς, λίγο παίρνουν υπόψη τους τα ενδιαφέροντα των παιδιών και τις ιδιομορφίες της ηλικίας τους. Οι αρχηγοί και οι εκπαιδευτικοί μας δε θα πρέπει να γνωρίσουν τη φύση του ανθρώπου, τις ιδιομορφίες των παιδιών σ' όλες τις ηλικίες; Δίκαια μέμφονται τους παιδαγωγούς που συμπεριφέρονται στα παιδιά σαν ψυχροί φορμαλιστές, που τα διαχωρίζουν σε ικανά κι ανίκανα σ' ένα μεγάλο ποσοστό, χωρίς να φροντίζουν για την ανάπτυξη των παιδιών, για την εκπαίδευσή τους. Ποτέ όμως δε θα πετύχουμε στην προσπάθειά μας, αν δεν πάρουμε υπόψη τι είναι εκείνο που ενδιαφέρει τα παιδιά αυτής ή της άλλης ηλικίας, τον τρόπο που αντιδρούν στα διάφορα γεγονότα της ζωής.

Στη χώρα μας, μιλάνε πολύ για τα μέγαρα πολιτισμού. Αγανάχτησα μαθαίνοντας ότι ο οίκος του συλλόγου των γέρων Μπολσεβίκων μετατράπηκε σε μέγαρο πολιτισμού, προορισμένο μονάχα για τα παιδιά με ταλέντο. Είναι πάρα πολύ κακομαθημένα αυτά τα παιδιά με ταλέντο. Κάποτε συνάντησα ένα κοριτσάκι, που το συνόδευε η δασκάλα του. Τη χαιρέτησα κουνώντας το χέρι μου. Να τότε τι μου είπε η δασκάλα: «Αυτό το παιδί έχει σπάνιες ικανότητες».

Θα κακομάθουμε όλα τα παιδιά, αν τα κάνουμε να πιστέψουν πως έχουν εξαιρετικό ταλέντο. Θυμάμαι μια συζήτηση που είχα με το Βλαδίμηρο Ιλιτς. Του μιλούσα για ένα παιδί με πολλά φυσικά χαρίσματα, που οι γονείς του το παρουσίαζαν στα κοντσέρτα. Ο Λένιν μού απάντησε πως θα 'πρεπε ν' αποτραβήξει το παιδί από τους γονείς, γιατί μαζί τους θα 'χε άσχημο τέλος. Αυτά τα λόγια πραγματοποιήθηκαν κατά γράμμα. Μετά από ατέλειωτα ταξίδια στο εξωτερικό, το παιδί έπαθε μηνιγγίτιδα και πέθανε. Μπορεί το τραγικό αυτό τέλος να μην ήταν μοιραίο. Ωστόσο, το παράδειγμα αυτό δεν παύει να 'ναι διδαχτικό. Δεν πρέπει να χαράζουμε στα παιδιά την ιδέα πως έχουν ταλέντο, πως είναι υπάρξεις εξαιρετικές, να τα βάζουμε σε μια προνομιούχα θέση. Εχουμε καθήκον να τους εξασφαλίσουμε αρμονική ανάπτυξη η οποία, χωρίς να τα στενοχωρεί, θα τα βοηθάει επίσης αργότερα να διαλέξουν ένα επάγγελμα ανάλογο με τις προτιμήσεις και ικανότητές τους. Δεν μπορούμε ν' αποφασίζουμε απ' τη νεαρή τους ακόμη ηλικία αν ένα κοριτσάκι θα γίνει χορεύτρια ή ένα αγόρι μηχανικός.

Οφείλουμε ν' ασχοληθούμε με όλα τα παιδιά, να καταβάλουμε κάθε προσπάθεια, για να εξασφαλίσουμε τις καλύτερες συνθήκες ζωής.

Η εξωσχολική εργασία είναι σημαντική, γιατί, όταν οργανωθεί καλά, μπορεί να συμβάλει πολύ στην εκπαίδευση των παιδιών, να δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για την αρμονική τους ανάπτυξη. Πρέπει ν' αφήσουμε ελεύθερη την πρωτοβουλία των παιδιών, βοηθώντας τα στη δουλειά που κάνουν, καθοδηγώντας τα με σύνεση στις προτιμήσεις τους. Δεν είναι σπάνιο φαινόμενο γονείς να κακομαθαίνουν τα παιδιά, γιατί τα πάνε συχνά στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Ομως ο κινηματογράφος έχει σαν αποτέλεσμα να διεγείρει τα νεύρα. Αν παρατηρήσετε τα παιδιά μετά το σινεμά, θα διαπιστώσετε πως συμβαίνει συχνά να απαντούν με αναίδεια στη μητέρα τους, να επιζητούν φιλονικίες με τους συντρόφους τους κ.λπ. Τα φιλμ για τα παιδιά πρέπει να 'ναι ανάλογα με τις πνευματικές τους ικανότητες, να τους δίνουν χαρά, να πλαταίνουν τον ορίζοντά τους. Ενώ, όταν βλέπουν φιλμ για μεγάλους, περιορίζονται μονάχα στις εξωτερικές εικόνες, χωρίς να καταλαβαίνουν το περιεχόμενο. Ετσι, μου διηγήθηκαν πως τα παιδιά, αφού είδαν ένα φιλμ με τον Σαρλό, δοκίμασαν να παίξουν τη σκηνή, όπου ένας ξεβίδωνε μια μύτη μ' ένα κατσαβίδι. Τα παιδιά πρέπει να μπαίνουν στην ουσία, να κατευθύνουμε σωστά το πνεύμα τους.

Οφείλουμε να ευνοούμε την οργάνωση τεχνικών σταθμών για τα παιδιά, εκδρομών στα εργοστάσια, στους ηλεκτρικούς σταθμούς κ.λπ. Στα Σπίτια - μέγαρα πολιτισμού πρέπει να ταχτοποιούμε αίθουσες εργασίας, για να μπορούν τα παιδιά ν' ασχολούνται με ό,τι τα ενδιαφέρει.

Τα παιδιά μας πρέπει να εκπαιδεύονται με τέτοιο τρόπο που να μπορούν να συνεχίζουν το έργο των πατεράδων τους. Ο Λένιν έλπιζε να δει να μεγαλώνει μια γενιά που θα 'φερνε σε πέρας αυτό το έργο. Ελεγε πως τα παιδιά μας θα μάθαιναν να παλεύουν ακόμη καλύτερα και ότι θα νικούσαν.

Φροντίστε να δώσετε στα παιδιά τα απαραίτητα, να διαμορφώσετε το χαρακτήρα τους, να τους κεντρίζετε την επιθυμία να γίνουν χρήσιμοι, κάμετέ τα αγωνιστές, αναπτυγμένα αρμονικά...

1. Ν. Κρούπσκαγια, Διαλεχτά Παιδαγωγικά Εργα, 1955, σελ. 686-690. Αρθρο στο περιοδικό «Βογιατού» (Αρχηγός των Πιονιέρων), No 6, 1937.

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ