Αφιέρωμα στο Πολυτεχνείο , μέρος 3ο .

ΕΚΘΕΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ ΝΟΕΜΒΡΗ 1973  

(Εγκρίθηκαν στην 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, Ιούλης 1976)

¨Ενα απόσπασμα ..έτσι για την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας. Όποιος έχει όρεξη και διάθεση για διάβασμα ας ακολουθήσει το link.

.................................

Τα γεγονότα εξελίσσονται πραγματικά ραγδαία, πρώτ' απ' όλα μέσα στο φοιτητικό χώρο. Να μερικά απ' αυτά: Από την 1η Νοέμβρη: Συνεχίζεται, για δεύτερο 15θήμερο, η απεργία της Γεωπονικής. Συμπαράσταση τον Πολυτεχνείου. Εκλέγουν επιτροπή σε συγκέντρωση και στη Βιομηχανική. Συγκεντρώσεις στο Πανεπιστήμιο και χωρίς την άδεια πρυτανικών αρχών. Οι κυβερνητικοί επίτροποι πιέζουν για διώξεις. Συγκέντρωση πολλών φοιτητών στη Φυσικομαθηματική. Συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας στη Θεσσαλονίκη. 2 του Νοέμβρη: Η χούντα αναγκάζεται να κάνει ελιγμό. Δηλώσεις του Σιφναίου, ότι θα γίνουν «ελεύθερες εκλογές» στα Πανεπιστήμια μετά τις βουλευτικές εκλογές, ότι κάνει δεκτά επιμέρους αιτήματα και την επαναφορά των στρατευθέντων την άνοιξη φοιτητών. Υπόσχεται για αργότερα και άλλα μέτρα, με σκοπό «να εξαλειφθούν λυπηρά κατάλοιπα του πρόσφατου παρελθόντος».

Οι φοιτητές δεν ξεγελιώνται από τον ελιγμό. Το συνεπές ΦΚ αντιπαραθέτει την αγωνιστική του απόφαση να διεκδικήσει άμεσες εκλογές σε όλες τις σχολές της Αθήνας. Ο ελιγμός, δηλαδή, της χούντας φέρνει αντίθετα αποτελέσματα. Αντιμετωπίστηκε όχι σαν απόδειξη «φιλελευθεροποίησης», αλλά σα νίκη του ΦΚ και έφερε μεγάλο ενθουσιασμό. Άλλωστε, η δημαγωγία του ελιγμού συνοδεύεται με νέες διώξεις και τρομοκρατικές ενέργειες. Παραπομπή στο Πειθαρχικό φοιτητών Νομικής και Ιατρικής. Συλλήψεις καταγγέλλουν σε συγκέντρωσή τους οι φοιτητές της Θεσσαλονίκης. Συλλήψεις, παρακολουθήσεις, προσκλήσεις σε ανακρίσεις, καταγγέλλουν διάφοροι ΤΣ. Γι' αυτό οι φοιτητικοί ΤΣ, σε κοινή ανακοίνωση τους, καταγγέλλουν τον ελιγμό των φοιτητικών εκλογών, ζητούν την αναθεώρηση του σχετικού διατάγματος, για να γίνουν πραγματικά ελεύθερες, και άμεσα, οι εκλογές. Και καταλήγουν σε γενικότερο συμπέρασμα ότι με το διορισμό της μεταμφιεσμένης χουντικής κυβέρνησης Μαρκεζίνη, τίποτα δεν άλλαξε στο δικτατορικό καθεστώς της εξαετίας.

Η βδομάδα 7-14 Νοέμβρη σημειώνεται με παραπέρα άνοδο των αγώνων. Στις 7 Νοέμβρη συγκέντρωση αγρονομοτοπογράφων και χημικών μηχανικών στο Πολυτεχνείο που διακηρύσσουν και πάλι τα αιτήματα του ΦΚ και αποφασίζουν διενέργεια των εκλογών στις 27 Νοέμβρη. Στις 8-12 Νοέμβρη: 1.500 περίπου φοιτητές Ιατρικής κάνουν μαχητική συγκέντρωση στο Γουδί. Με αγωνιστική ενότητα, κάνουν μαχητική συγκέντρωση 600 φοιτητές στην Πάτρα. Οι φοιτητές της Γεωπονικής, με συγκέντρωση τους, αποφασίζουν τη συνέχιση της αποχής. Εξαναγκάζονται σε παραιτήσεις και τα διορισμένα συμβούλια στην Οδοντιατρική και την Πάντειο. Διαμαρτύρονται οι σπουδαστές της Σχολής Υπομηχανικών για την απαγόρευση συγκέντρωσής τους από τη Διεύθυνση. Συγκεντρώσεις των Σχολών Πολιτικών Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων με τα ίδια αιτήματα, όπου ζητούν να γίνουν αρχαιρεσίες ως τις 15 Δεκέμβρη. Τα ίδια και στη Βιομηχανική και σε όλες σχεδόν τις σχολές και τα Πανεπιστήμια της χώρας. Κυκλοφορούν νέα κοινή ανακοίνωση τους οι ΤΣ με τα φοιτητικά και γενικότερα αιτήματα. Η κυβέρνηση αναγκάζεται να αποβάλει το προσωπείο, κινητοποιεί πιο έντονα το μηχανισμό της βίας και τρομοκρατίας, διατάζει κλείσιμο Πανεπιστημίου και Γεωπονικής. Δεν καταφέρνουν όμως και να εκφοβίσουν τα μέτρα αυτά. Η ανοιχτή σύγκρουση του φοιτητικού κόσμου με τη χουντομαρκεζινική κυβέρνηση περνάει πια στην κορύφωση της.

Στις εκδηλώσεις αυτές (μεγάλες συγκεντρώσεις στις 8 Νοέμβρη) πέφτει και πάλι το σύνθημα της κατάληψης κτιρίων. Ούτε όμως τώρα η Α/Ε και οι καθοδηγήσεις της ΚΝΕ (και φυσικά ούτε το Γραφείο Κλιμακίου της ΚΕ του Κόμματος) δίνουν μεγάλη προσοχή στο σύνθημα. Και δεν επεξεργάζονται τη συγκεκριμένη στάση τους μπροστά σε μια τέτοια προοπτική.

Είναι φανερό ότι η χούντα, απορροφημένη με την προσπάθειά της να πείσει τον πολιτικό κόσμο να δείξει θετική στάση ή τουλάχιστον, στάση ανοχής στο πείραμα της των βουλευτικών «εκλογών», ελπίζοντας πως αυτό θα επιδράσει και στη μείωση της έντασης των φοιτητικών αγώνων, υποτίμησε τον κίνδυνο από τη θυελλώδη ανάπτυξη του ΦΚ και την προώθηση του συνθήματος για άμεση διενέργεια των φοιτητικών εκλογών. Τον συνειδητοποιεί με κάποια καθυστέρηση. Και στις 13 Νοέμβρη επιχειρεί νέο ελιγμό, αλλά και απόπειρα εκβιασμού-εκφοβισμού. Την Τρίτη 13 Νοέμβρη, ο υπουργός Παιδείας Σιφναίος έρχεται στο Πολυτεχνείο, όπου προσπαθεί να πείσει τις επιτροπές αγώνα των 5 σχολών του Πολυτεχνείου, σε κοινή, συνεδρίαση με τη Σύγκλητο, να μην επιμένουν να, ζητάνε φοιτητικές εκλογές πριν από τις βουλευτικές, γιατί αυτό επιβάλλουν «εθνικοί λόγοι». Πιο συγκεκριμένα, προσπάθησε να εκφοβίσει-εκβιάσει; Το νομοσχέδιο, είπε, για τον τρόπο και χρόνο διεξαγωγής των φοιτητικών εκλογών, το έχω στην τσέπη. ΄Η δέχεσθε αυτό, ή ο κίνδυνος αιματοχυσίας, - αν ξεσπάσουν διαδηλώσεις και απεργίες, - είναι άμεσος.

Φυσικά, το ΦΚ δεν υποχώρησε. Αλλά και δεν μελέτησε τη μεθόδευση, - από κείνη τη στιγμή που ήταν πια στιγμή κορύφωσης της σύγκρουσης, - των παραπέρα εκδηλώσεων και ενεργειών. Δεν έκανε καμιά οργανωτικοτεχνική προετοιμασία. Την προετοιμασία αυτή δεν την επεξεργάστηκαν και η καθοδήγηση του Κόμματος και της ΚΝΕ που δεν ήσαν, εξάλλου άμεσα, την ίδια στιγμή, σε γνώση αυτών των εξελίξεων.

Οι θέσεις των διάφορων πολιτικών δυνάμεων μπροστά στα γεγονότα που επέρχονταν, είχαν αναπτυχθεί όλες αυτές τις μέρες. Εκδηλώθηκαν όμως ξανά, συγκεκριμένα, στις μεγάλες συγκεντρώσεις που γίνονται πια το πρώτο μισό της μέρας της Τετάρτης 14 του Νοέμβρη, ακριβώς πριν από την κατάληψη, που άρχισε μετά το μεσημέρι. Την Τετάρτη το πρωί γίνεται Παμπολυτεχνειακή συγκέντρωση στην αυλή του Πολυτεχνείου, σα μέσο πίεσης στη Σύγκλητο, για να δώσει και τυπικά την άδεια για γενικές συνελεύσεις που είχαν οριστεί για το μεσημέρι. Την ίδια ώρα γινόταν συνεδρίαση των επιτροπών των πέντε σχολών για να συζητηθεί κοινή πρόταση, που θα κατέβαινε στις γενικές συνελεύσεις. Τις ίδιες ώρες γίνεται παμφοιτητική συγκέντρωση στη Νομική, για να καθοριστεί η στάση των φοιτητών, μετά την άρνηση του Σιφναίου ν' αναθεωρήσει το διάταγμα για τις φοιτητικές εκλογές. Στις συγκεντρώσεις αυτές ξαναφάνηκαν οι διαφορές στη στάση των διάφορων πολιτικών τάσεων, διαφορές που συνδέονταν άμεσα με τη διαφορετική πολιτική εκτίμηση της χουντομαρκεζινικής «φιλελευθεροποίησης».

Ο ΡΦ υποστηρίζει: Οι φοιτητές δεν έχουν αυτή τη στιγμή διάθεση για αγώνα που θα τους φέρει σε αντιπαράθεση με τον Μαρκεζίνη. Πρέπει να εξαντλήσουμε την «καλή θέληση» του Παπαδόπουλου για αλλαγή και να μη δημιουργούμε καταστάσεις ανασχετικές αυτής της «θετικής πορείας». Γι' αυτό και πρότεινε: Να περιμένουμε να εκδοθεί πρώτα το νομοσχέδιο για τις φοιτητικές εκλογές και ύστερα να συζητηθεί η αντιμετώπιση του, αν θα γίνει δεχτό ή όχι.

Οι αριστεριστές (η θέση τους κύρια εκφραζόταν από την ΑΑΣΠΕ και από ορισμένους ανοργάνωτους συνδικαλιστές στους ΤΣ και σε ορισμένες συνελεύσεις του Πανεπιστημίου): Δεν υπάρχει ούτε η ελάχιστη δυνατότητα αξιοποίησης των συνθηκών που δημιουργεί η «φιλελευθεροποίηση». Κατάγγελλαν γενικά και αόριστα, τη «μεταμφίεση του καθεστώτος σε κοινοβουλευτική δικτατορία», έριχναν γενικά συνθήματα για λαϊκούς αγώνες. Και καταδίκαζαν, με την πλήρη άρνηση εκμετάλλευσης κάθε νόμιμης δυνατότητας, σε αδράνεια το ΦΚ. Αρνιόνταν πλήρως τις φοιτητικές εκλογές, τις αντιμετώπιζαν με περιφρόνηση, ορίζοντας τους «ρεφορμιστές», που έπεσαν στο δόλωμα της αντίδρασης.

Οι άλλες πολιτικές τάσεις δεν είχαν εκπροσώπηση μέσα στο ΦΚ Γενικά, όπως ειπώθηκε, αντιτάσσονταν στον ελιγμό της χούντας. Μιλούσαν με «συμπάθεια» για το ΦΚ, διακήρυσσαν πως ήσαν στο πλευρό του, συμπαραστάθηκαν στην περίπτωση της δίκης των 17 φοιτητών. Αλλά ταυτόχρονα διαμηνούσαν στους φοιτητές να περιμένουν, ώσπου να ανακοινωθούν και τα άλλα μέτρα του Μαρκεζίνη (ήταν να μιλήσει το Σάββατο, 18 Νοέμβρη).

Η μόνη σωστή, ρεαλιστική και αγωνιστική γραμμή δινόταν από το Κόμμα και την ΚΝΕ, μέσω των εκπροσώπων τους στους μαζικούς φορείς, Α/Ε, ΤΣ και εκλεγμένες επιτροπές. Εκτιμώντας το χαρακτήρα της κυβέρνησης Μαρκεζίνη και το ανεβασμένο επίπεδο αγωνιστικής διάθεσης, πρότειναν άμεση απάντηση στην προσπάθεια της κυβέρνησης για αναβολή των εκλογών με ενεργητική αποχή για τη μη δημοσίευση του χουντομαρκεζινικοΰ νόμου για τις εκλογές και με συγκεκριμένα μέτρα: Εκλογές εφορευτικών επιτροπών και προκήρυξη εκλογών για τις πρώτες μέρες τον Δεκέμβρη, που θα γίνονταν ανεξάρτητα από τη στάση του Υπουργείου Παιδείας. Στο Πολυτεχνείο, όπου η γραμμή αυτή συζητήθηκε πιο συγκεκριμένα, υπερψηφίστηκε. Οι εκπρόσωποι του ΡΦ, και εκεί όπου αυτός είχε σημαντική δύναμη, απομονώθηκαν.

Η γραμμή αυτή ήταν οπωσδήποτε σωστή, εντασσόταν στα πλαίσια της γραμμής ΚΝΕ και Α/Ε, όπως αυτή εκτέθηκε και προηγούμενα. Δεν ήταν όμως πλήρης, για εκείνες τις στιγμές ιδιαίτερα. Έχει λεχθεί πως η γραμμή της ΚΝΕ δεν είχε από πριν επεξεργαστεί τρόπο αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων, εξάρσεων του αγώνα. Αυτό δεν έγινε και από τις επιτόπου καθοδηγήσεις ΚΝΕ και Α/Ε στις σχολές, ούτε αυτή τη στιγμή, που χαραζόταν μια τέτοια αγωνιστική προοπτική. Δεν κατανοήθηκε η ανάγκη σύνδεσης, - συγκεκριμένα πια, - με το άλλο κίνημα της νεολαίας, και γενικότερα, με το εργατικό και το λαϊκό κίνημα. Έγινε, από τα πράγματα, φανερή μια αβανγκαρντίστικη αντίληψη (όχι βέβαια συνειδητή) για την «πρωτοπορία» του ΦΚ. (Σε έναν ορισμένο βαθμό, τα γεγονότα στην Ταϋλάνδη είχαν επίσης δώσει ώθηση σε μια τέτοια αντίληψη). Και δεν πάρθηκαν μέτρα για την άμεση ενημέρωση της καθοδήγησης (Γραφείο Σπουδάζουσας και Γραφείο του ΚΣ της ΚΝΕ) και την εξασφάλιση μόνιμης σύνδεσης μπροστά στις ραγδαίες εξελίξεις που έπρεπε να αναμένονται. Υπερτιμήθηκαν οι οργανωμένες δυνατότητες του συνεπούς ΦΚ, ενώ υποτιμήθηκαν οι κίνδυνοι από τις αριστερίστικες απόψεις και την πιθανότητα να επηρεάσουν, με άκαιρα συνθήματα την εξέλιξη των γεγονότων. Ούτε το Γραφείο Σπουδάζουσας και το Γραφείο ΚΣ της ΚΝΕ προσπάθησαν εκείνη τη στιγμή να αποκτήσουν άμεση γνώση της συγκεκριμένης κατάστασης, που, ως ένα βαθμό, δεν είχαν αντιληφθεί το πώς διαμορφωνόταν. Και φυσικά, ούτε το Γραφείο Κλιμακίου της ΚΕ και το Γραφείο της ΚΟΑ μπόρεσαν να είναι ενήμερα γι' αυτές τις εξελίξεις. Οι αδυναμίες αυτές έπαιξαν, αναμφισβήτητα, σοβαρό ρόλο στον τρόπο που αντιμετωπίστηκαν παραπέρα τα γεγονότα, που σε λίγες ώρες από το απόγευμα της Τετάρτης 14 του Νοέμβρη, εξελίσσονταν πια ραγδαία και, σ' ένα μεγάλο βαθμό, απρόβλεπτα. 

2. 3. Το ξεκίνημα για την κατάληψη

Όλα δείχνουν πώς το ξεκίνημα για την κατάληψη δεν αποτέλεσε συγκεκριμένο, προμελετημένο σχέδιο καμιάς πολιτικής παράταξης, ούτε των αριστεριστών.

Τετάρτη μεσημέρι άρχισαν στο Πολυτεχνείο γενικές συνελεύσεις. Στο προαύλιο συνεχιζόταν συγκέντρωση εκατοντάδων φοιτητών που φώναζαν αντιδικτατορικά συνθήματα. Η αστυνομία είχε περισφίξει το Πολυτεχνείο. Σπουδαστές τους επιτίθενται, πετώντας νεράντζια. Στο Πανεπιστήμιο συνεχίζεται η Παμφοιτητική συγκέντρωση (στη Νομική). Κάποιος πετάει την είδηση ότι στο Πολυτεχνείο γίνονται γεγονότα και καλεί όλους να πάνε εκεί. Τα στελέχη της Α/Ε (ακολουθώντας τη γραμμή αποφυγής απρογραμμάτιστων ενεργειών) αντιτάσσονται και, για μια στιγμή, καταφέρνουν να συνεχιστεί η συγκέντρωση. Αλλά, σε λίγο, και άλλος (γνωστός αριστεριστής τώρα) ξαναρίχνει, με «δραματικό» τρόπο το σύνθημα, λέγοντας πως η αστυνομία χτυπάει τους σπουδαστές του Πολυτεχνείου και ζητάει η συνέλευση να πάρει θέση. Στελέχη της Α/Ε ανησυχούν. Ξεκινούν αρκετές εκατοντάδες φοιτητών για το Πολυτεχνείο, μαζί τους γνωστά συνδικαλιστικά στελέχη της Α/Ε. Από τον ίδιο τον τρόπο που έγινε το ξεκίνημα, είναι φανερό ότι δεν υπήρξε κάποιο γενικότερο σχέδιο οργανωμένης παράταξης (ούτε των αριστεριστών). Το ξεκίνημα αυτό ήταν γέννημα της γενικής ατμόσφαιρας ξεσηκωμού, που ζητούσε κάτι περισσότερο και το εύρισκε σ' ένα συντονισμό του αγώνα. Και η ατμόσφαιρα αυτή δημιουργούνταν κύρια: Από τη μια μεριά, από εντυπώσεις εκείνων που πέρναγαν από το Πολυτεχνείο και έβλεπαν μέσα συγκεντρωμένους και σε αναβρασμό τους σπουδαστές και απέξω την αστυνομία. Από την άλλη μεριά, από ανεύθυνα συνθήματα αριστεριστών, - οργανωμένων και, περισσότερο, ανοργάνωτων, με αριστερίστικες τάσεις φοιτητών, - που γενικά και αόριστα, χωρίς σχέδιο, πρόβαλαν τις πιο «δυναμικές» μορφές.

Όταν έφτασαν, πάντως, οι φοιτητές στο Πολυτεχνείο, δεν βρήκαν «σύγκρουση». Βρήκαν όμως αναβρασμό έντονο και ενώθηκαν με τους σπουδαστές του Πολυτεχνείου. Από τότε μένουν εκεί και οι συνδικαλιστές της Α/Ε. Στο προαύλιο του Πολυτεχνείου, ανοργάνωτα, συζητιέται πλατιά τι θα γίνει παραπέρα και από πολλούς, - κυρίως Οργανωμένους και, περισσότερο, ανοργάνωτους αριστεριστές, - προβάλλεται η προοπτική της κατάληψης, όχι στη βάση κάποιου σχεδίου, άλλα αυτοσχεδιασμών.

Το πρόβλημα παρουσιάζεται συγκεκριμένα την Τετάρτη το απόγευμα, όταν τελειώνουν οι γενικές συνελεύσεις των σχολών του Πολυτεχνείου. Χωρίς να μπαίνει ακόμα ζήτημα μιας κάπως πιο μόνιμης κατάληψης, συζητιέται, αν το βράδυ θα μείνουν μέσα ή θα γίνει προσπάθεια να εκκενωθεί το Πολυτεχνείο. Δεν παίρνουν εκείνη τη στιγμή την πρωτοβουλία απόφασης, οι καθοδηγήσεις οργανώσεων (ούτε της ΚΝΕ). Την πρωτοβουλία την έχουν οι συνδικαλιστές, χωρίς και αυτοί να είναι σε προσυνεννόηση μεταξύ τους.

Οι συνδικαλιστές του ΡΦ τάσσονται ενάντια στην κατάληψη και μαζί τους ορισμένοι συνδικαλιστές από άλλες συγγενείς του ομάδες. Η Σχολή Μηχανολόγων μάλιστα πήρε απόφαση, ύστερα από πρόταση τους, για αποχώρηση, και την πραγματοποίησε. Οι αριστεριστές, - κύρια συνδικαλιστές της ΑΑΣ ΠΕ από τη νομική και φυσικομαθηματική, - είχαν ταχθεί υπέρ της κατάληψης, χωρίς όμως να προτείνουν τι προοπτική θα είχε αυτή η ενέργεια, σε τι θα αποσκοπούσε. Ήταν φανερό πως ούτε η πρόταση τους αυτή ξεκινούσε από κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο. Η Α/Ε, σαν παράταξη, ταλαντεύεται και δεν παίρνει θέση ανοιχτά με κανένα συνδικαλιστή της. Πάντως, ορισμένα στελέχη της έβλεπαν θετικά την κατάληψη, πολλοί όμως είχαν σοβαρές αντιρρήσεις, γιατί είχαν υπόψη τους την έλλειψη προετοιμασίας γι' αυτή τη μορφή πάλης. Αλλά όλοι έμεναν εκεί, συμφώνησαν ότι δεν μπορούσαν να βρεθούν έξω από τα γεγονότα και ήσαν έτοιμοι να αναλάβουν τις ευθύνες τους στην εξέλιξη των γεγονότων.

Και τα γεγονότα επιβλήθηκαν, χωρίς καμιά απόφαση και σχέδιο. Η παραμονή τόσων εκατοντάδων φοιτητών (γύρω στους 800), ή συγκέντρωση στο μεταξύ κόσμου και έξω από το Πολυτεχνείο δίνουν, από τα πράγματα, την αίσθηση ότι η κατάληψη έχει αρχίσει. Αυτό γίνεται γύρω στις 7 το απόγευμα της Τετάρτης. Αναμφισβήτητα, λοιπόν, η κατάληψη γίνεται «αυθόρμητα», μέσα στο γενικότερο κλίμα εκείνων των στιγμών, δηλαδή χωρίς προμελετημένο σχέδιο οποιασδήποτε παράταξης ή οργάνωσης, ούτε και των αριστεριστών. Το «αυθόρμητο», πάντως, πρέπει να περιορίζεται μόνο στη μορφή αυτή πάλης, -- την κατάληψη του Πολυτεχνείου, -- και κυρίως στη στιγμή που πραγματοποιήθηκε και όχι σε όλη την ανάπτυξη του αγώνα, που γίνεται, αν όχι με σχέδιο, τουλάχιστον με βάση τη γενική γραμμή του ΦΚ και των συνεπών του οργανώσεων (ΚΝΕ και Α/Ε) για ενεργό αγωνιστική αντιμετώπιση του χουντικού σχεδίου για εκλογές.

Δεν μπορεί, επίσης, να υποστηριχθεί ότι υπήρξε μελετημένο σχέδιο (προβοκάτσια) της αντίδρασης για να εξωθήσει σε μια τέτοια μορφή και να πετύχει ορισμένους, σκοπούς. Αυτό προκύπτει και από τη μελέτη υλών των στοιχείων, που ως τώρα έχουν συγκεντρωθεί και μελετήθηκαν. Αλλά προκύπτει και λογικά. Το υπεύθυνο κέντρο λήψης αποφάσεων της αντίδρασης ήξερε τη δύναμη του ΦΚ, καθώς και το πνεύμα αγανάκτησης και έξαρσης που υπήρχε σ' όλο το λαό. Δεν μπορούσε, επόμενα, να εξωθήσει σε τέτοια μορφή αγώνα, που θα είχε απρόβλεπτες συνέπειες. Είναι άλλο το θέμα, σε ποιο βαθμό η αντίδραση προσπάθησε να εκμεταλλευτεί με προβοκάτσιες τον αγώνα αυτόν. Και πραγματικά, αυτό το προσπάθησε, όσο της ήταν δυνατό.

Η κατάληψη δεν έγινε άμεσα γνωστή στην καθοδήγηση του Κόμματος και της ΚΝΕ. Θα αναφερθούμε πάντως εδώ στον τρόπο που αντιμετωπίστηκε, και όταν έγινε γνωστή. Γενικά, είναι γνωστό ότι ο ρόλος του Κόμματος και της ΚΝΕ ήταν καθοριστικός στην εξέλιξη των γεγονότων. Οι οπαδοί και τα μέλη του Κόμματος και της ΚΝΕ όχι μόνο βρέθηκαν στο κέντρο των γεγονότων, αλλά έπαιξαν και βασικό, πολλές φορές, καθοριστικά καθοδηγητικό ρόλο σ' αυτά, όπως φάνηκε κι από όσα ειπώθηκαν ως εδώ και θ' αναφερθούν και παρακάτω. Αλλά, πέρ' απ' αυτό, πρέπει να λεχθεί ότι η κατάληψη αποτέλεσε αιφνιδιασμό για τις καθοδηγήσεις του Κόμματος και της ΚΝΕ. Δεν ήσαν προετοιμασμένες να δουν τις μεθόδους παρέμβασης τους στα γεγονότα, καθώς και τις μεθόδους συντονισμού της δράσης τους. Η ΚΟΑ και το Γραφείο του ΚΣ της ΚΝΕ είδαν καταρχήν την κατάληψη σαν μια επικίνδυνη περιπλοκή στην ανάπτυξη της αντιχουντικής πάλης. Η σκέψη τους ήταν κυρίως να πάρουν μέτρα για την άμεση απαγκίστρωση των φοιτητών από το Πολυτεχνείο και για εξέλιξη της εκδήλωσης σε αντιδικτατορικές διαδηλώσεις προς μια ή περισσότερες κατευθύνσεις. Πιο συγκεκριμένα:

Το Γραφείο Κλιμακίου της ΚΕ είχε δει την ανάπτυξη των αγώνων των φοιτητών, των εργαζομένων. Για εκδηλώσεις όμως σαν κι αυτές δεν είχε προβληματιστεί - «για αγώνα σε τέτοια έκταση δεν υπήρχε ούτε καν σκέψη». Είχε μόνο προγραμματιστεί, μαζί με την ΚΝΕ, μια δημόσια εκδήλωση για το Γληνό στις αρχές Δεκέμβρη. «Τα γεγονότα μας έπιασαν απαράσκευους και μην προβλέποντας την έκτασή τους». Το Γραφείο Κλιμακίου όχι μόνο δεν προέβλεψε τα συγκεκριμένα γεγονότα, αλλά ούτε μπόρεσε να τα παρακολουθήσει (και φυσικά, πολύ περισσότερο, να τα καθοδηγήσει), δεν ήξερε ούτε στην πορεία τους την έκταση που είχαν πάρει, αφού «ακόμα και την Παρασκευή το μεσημέρι είναι γεγονός ότι δεν πήγε το μυαλό μας πως τα γεγονότα θα έπαιρναν αυτή την εξέλιξη». (Τα αποτελέσματα είναι από έκθεση, εκείνης της περιόδου, του Κλιμακίου).

Το Γραφείο της ΚΟΑ, επίσης δεν ήταν προετοιμασμένο να αντιμετωπίσει τέτοια γεγονότα. Τα παρακολούθησε όμως από κοντά και προσπάθησε να κινητοποιήσει (με αρκετή επιτυχία) τις λαϊκές δυνάμεις για συμπαράσταση και εκδηλώσεις, όπως θα αναφερθεί και παρακάτω.

Το Γραφείο του ΚΣ της ΚΝΕ έμαθε τα γεγονότα σχεδόν τυχαία την Πέμπτη το πρωί. Δεν εξασφαλίστηκε όμως άμεση επαφή ούτε με την ΚΟΑ, ούτε με το Γραφείο Κλιμάκων, ούτε με το Γραφείο Σπουδάζουσας της ΚΝΕ. Πρώτη του εκτίμηση ήταν ότι τα γεγονότα αποτελούν ανεύθυνη, ως ένα βαθμό, ενέργεια, έξω από τη γραμμή της οργάνωσης. Ωστόσο, παίρνει μέτρα για αποκατάσταση επαφών, έκδοση διαφωτιστικού υλικού και χαράζει τη σωστή προοπτική να μετεξελιχθεί η στατική μορφή της κατάληψης σε έξοδο και αφού στο μεταξύ κινητοποιηθούν και άλλες δυνάμεις.

Το Γραφείο Σπουδάζουσας της ΚΝΕ θεώρησε ότι η κατάληψη, παρόλο που έπρεπε να είχε αποφευχθεί, μπορούσε να αξιοποιηθεί θετικά για το ανέβασμα της φοιτητικής και γενικότερα της λαϊκής πάλης ενάντια στο χουντομαρκεζινικό καθεστώς. Κι αυτό θεωρεί ότι μπορεί να γίνει μέσα από την προσέλκυση της λαϊκής συμπαράστασης για την επίτευξη του στόχου του ΦΚ, -για ελεύθερες εκλογές και για την προβολή κοινών αντιχουντικών συνθημάτων ζύμωσης. Παίρνει ορισμένα μέτρα για τη συγκρότηση καθοδηγητικού κέντρου στο Πολυτεχνείο (όχι όμως με επιτυχία), που θα προωθούσε αυτούς τους στόχους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Τα γεγονότα 14 - 18 Νοέμβρη 1973

3.1. Τα γεγονότα μέσα στο Πολυτεχνείο

Όταν τελικά παιρνόταν ή απόφαση να «μείνουμε απόψε» μέσα στο Πολυτεχνείο ήταν περίπου 1.500 φοιτητές. Έφυγαν μερικοί που διαφώνησαν για την παραμονή (κυρίως του ΡΦ) ή για άλλους λόγους. (Αργότερα, ορισμένοι ξαναγύρισαν και πήραν ενεργό μέρος, όπως θα λεχθεί παρακάτω). Οι άλλοι έμειναν, μαζί και όλα τα στελέχη της ΚΝΕ (υπήρχε και τριμελές Γραφείο ΚΝΕ Πολυτεχνείου που έμεινε μέσα) και της Α/Ε. Απέξω είναι συγκεντρωμένες μερικές χιλιάδες λάου που μένουν ως τις 1 μετά τα μεσάνυχτα.

Από τη στιγμή που έμειναν μέσα, φάνηκε η ανάγκη για το συντονισμό και έλεγχο της κατάστασης. Το Γραφείο της ΚΝΕ Πολυτεχνείου, και για αντικειμενικούς λόγους, αλλά κυρίως για υποκειμενικούς, δεν έπαιξε καθοδηγητικό ρόλο ούτε τώρα, ούτε ως το τέλος. Εξάλλου, υπήρχαν και φοιτητές από άλλες σχολές. Υπήρχε η ανάγκη παρουσίας του Γραφείου Σπουδάζουσας της ΚΝΕ, αλλά δεν βρέθηκε επιτόπου. Την πρωτοβουλία πήραν τα στελέχη ΚΝΕ και Α/Ε, μαζί με μερικούς ακόμα επηρεαζόμενους, που, αξιοποιώντας και την πείρα από την κατάληψη της Νομικής, συγκρότησαν Συντονιστική Επιτροπή (ΣΕ) από αντιπροσώπους των σχολών. Από τις 15 σχολές της Αθήνας, οι 13 είχαν αντιπροσώπους στη ΣΕ. Απ' αυτούς 6 - 7 ήσαν οργανωμένοι στην Α/Ε, 2-3 επηρεάζονταν από Α/Ε, 1 ήταν του ΡΦ και 1 της επιρροής του, 1 αριστεριστής και 1 μάλλον του ΠΑΚ. Πρέπει να εκτιμηθεί θετικά η πρώτη αυτή πρωτοβουλία των στελεχών. Αυτή η ΣΕ λειτούργησε μέχρι την Πέμπτη τα μεσάνυχτα, χωρίς όμως σταθερή σύνθεση.

Η πρώτη ΣΕ, αν και με πολλές αδυναμίες και ελλείψεις, κατάφερε να βάλει σε κάποιο έλεγχο τα γεγονότα τις πρώτες ώρες. Γύρω στις 10 το βράδυ της Τετάρτης δούλεψε γρήγορα και αποφασιστικά. Κατόρθωσε να επιβάλει ένα χαλαρό έλεγχο, στο χώρο, στα μεγάφωνα, στον πρώτο πομπό (που λειτούργησε για λίγο και ασθενικά), στην προμήθεια και διάθεση τροφίμων κ.λ.π., πήρε ορισμένα μέτρα περιφρούρησης και, - με καθυστέρηση και με δισταχτικότητα, - άρχισε να παίρνει μέτρα περιορισμού των αριστεριστών (απόσπασε, λόγου χάρη, πολυγράφο από αναρχικούς, ξεσκέπασε τους τροτσκιστές στην πρώτη ψευτο-«εργατική συνέλευση», που ήθελαν να κηρύξουν «σοσιαλιστική επανάσταση» κ.λ.π.), καθόρισε μια πρώτη σειρά συνθημάτων, που όμως ακόμα δεν κυριαρχούν. Στη φάση αυτή κυριαρχούν αυθόρμητα ή αυτοσχέδια συνθήματα. Υπάρχουν επίσης τροτσκιστικά, αναρχικά, αριστερίστικα συνθήματα σε πανώ και στους τοίχους: Κάτω το κράτος, Κάτω το κεφάλαιο, Εργατικά Συμβούλια κλπ.

Η ΣΕ, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις (κυρίως ύπαρξη άμεσης καθοδήγησης από την ΚΝΕ), θα μπορούσε να αποτέλεσα το μαζικό όργανο καθοδήγησης του αγώνα. Δεν το κατάφερε, γιατί υπήρχαν συγχύσεις για το χαρακτήρα της, πολλές αδυναμίες και δυσκολίες για να παίξει αυτό το ρόλο: α) Η ΣΕ δεν είχε συνείδηση ότι είναι ένα τέτοιο όργανο. Κυρίως δεν θέλησε και δεν μπόρεσε να πάρει πολιτική ευθύνη. (Έτσι, ενώ είχε αναγγείλει ότι θα δώσει στους δημοσιογράφους, τα μεσάνυχτα της Τετάρτης, συνέντευξη με αιτήματα και στόχους, - θα τα έβαζαν οι πρωινές εφημερίδες και αυτό θα έπαιζε σοβαρό ρόλο στην ενημέρωση και κινητοποίηση του λαού, - δεν πήρε την ευθύνη αυτή, υποκύπτοντας στην πίεση των αριστεριστών. Μια ανακοίνωση το πρωί της Πέμπτης με καταγγελία προβοκατόρικων συνθημάτων έγινε όχι εκ μέρους της ΣΕ, άλλα με την υπογραφή «μέλη των εκλεγμένων επιτροπών που εκφράζουν τη γνώμη όλων των φοιτητών που βρίσκονται στο ΕΜΠ»). β) Δεν υπήρχε καλή σύνδεση καθοδήγησης ΚΝΕ και Α/Ε με τα μέλη στη ΣΕ. Και αυτά δίσταζαν και δεν μπορούσαν (δεν είχαν πείρα) να παίξουν αυτόβουλα τέτοιο καθοδηγητικό ρόλο. γ) Δεν κατάλαβαν ότι χρειάζεται όχι, - όπως όλοι οι φοιτητές, - να γυρίζουν, να φωνάζουν συνθήματα και πρόχειρα να αντιμετωπίζουν μερικά ζητήματα, αλλά να κυριαρχήσουν σε αποφασιστικά σημεία, όπως ήταν: η θέση του «συντονιστή» (στο εσωτερικό τηλεφωνικό κέντρο που κρατούσε επαφή με όλους τους χώρους, έδινε οδηγίες κλπ.), των υπεύθυνων πολυγράφων, των υπεύθυνων στις πόρτες του Πολυτεχνείου, του υπεύθυνου στον πομπό (παρόλο που οι εκφωνητές ήταν κυρίως δικοί μας, τα συνθήματα και τις εκπομπές δεν τις ελέγχαμε πάντοτε) κλπ. δ) Αναλώθηκαν σε συζητήσεις, κάτω από την πίεση αριστεριστών και του ΡΦ, που τους κατηγορούσαν διαρκώς για «καπέλωμα» στις συνεργασίες. Από την έλλειψη της συνεργασίας σε επίπεδο οργανώσεων και από έλλειψη πείρας των δικών μας μελών στη ΣΕ, η πίεση αυτή έγινε φρένο στην ανάπτυξη της δουλιάς της ΣΕ.

Την Πέμπτη το πρωί έχει πέσει η μαζικότητα της εκδήλωσης και ο ενθουσιασμός. Υπάρχει σκεπτικισμός για την πορεία των γεγονότων. Αλλά δεν επικρατεί αποθάρρυνση και ο συγκρατημός διαλύεται, όταν, προς το μεσημέρι της Πέμπτης, μεγαλώνει απότομα η λαϊκή συμπαράσταση, σαν αποτέλεσμα και της κατεύθυνσης που δόθηκε από την ΚΟΑ και τις κομματικές οργανώσεις για την κινητοποίηση των εργαζόμενων και του λαού των συνοικιών, αλλά και της κατεύθυνσης της ΚΝΕ Αθήνας προς τους νέους, ειδικά τους μαθητές, που έρχονταν κατευθείαν από τα σχολειά τους, μόλις σχολούσαν. Και φυσικά κάτω από τη γενική απήχηση και την επιρροή που εξασκούσαν τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο σε όλους τους νέους και το λαό της Αθήνας, κυρίως με τις εκπομπές του Σταθμού του Πολυτεχνείου, τις εκπομπές της ΦΑ, την προφορική ζύμωση πού γινόταν πλατιά μέσα σε όλα τα στρώματα του λάου.

Μετά το μεσημέρι της Πέμπτης μπορεί να διακρίνει κανείς μια δεύτερη φάση στην κατάληψη ως το μεσημέρι της Παρασκευής. Στη φάση αυτή διακρίνονται νέα στοιχεία στις εξελίξεις. Υπάρχει μεγαλύτερη συμπαράσταση του κόσμου, αύξηση της μαζικότητας και του ενθουσιασμού, δυνάμωμα της εσωτερικής οργάνωσης. Ο Σταθμός (εγκαταστάθηκε νέος ισχυρός Σταθμός) ακούγεται πια σε μεγάλη απόσταση. Τα συνθήματα, μετά την πρώτη τους αοριστία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τον εξτρεμισμό τους, περνούν πια σε συνεπή αντιχουντική-αντιαμερικάνικη κατεύθυνση. Τα πόστα της εκδήλωσης κρατούνται βασικά από μέλη της Α/Ε. Περιορίζεται σημαντικά ο ρόλος των αριστεριστών. Αλλά η κατεύθυνση που επικρατεί γενικά είναι ακόμα το «βλέποντας και κάνοντας». Δεν έχει ξεπεραστεί η σύγχυση.

Μέλη του Γραφείου Σπουδάζουσας της ΚΝΕ και ο Γραμματέας του βρίσκονται στο διάστημα αυτό στο Πολυτεχνείο. Δεν συγκροτείται όμως καθοδηγητικό κέντρο της ΚΝΕ, ούτε κατεβαίνει ενιαία γραμμή στα μέλη της. Υπάρχει μια τάση να ‘ναι υπεύθυνοι όλοι και κανείς. Γίνονται τυχαίες συνεννοήσεις μελών μας, παίρνονται ατομικές πρωτοβουλίες, φτιάχνονται στιγμιαίες συμμαχίες, ανάμεσα σε Κλιτές και μέλη του ΡΦ.

Στο διάστημα αυτό μπορεί να διακρίνει κανείς 4 βασικές ομάδες της ΚΝΕ που προσπαθούν να καθοδηγήσουν τα γεγονότα, αλλά δρουν ανεξάρτητα, - ακόμα πότε-πότε και σε αντίθεση - έστω και αν, κατά κάποιο τρόπο, διασταυρώνονταν ή έκαναν πρόχειρες συνεννοήσεις στη διάρκεια των γεγονότων: α) Ομάδα στρατευμένων φοιτητών που είχαν απολυθεί την προηγούμενη από τα γεγονότα και έπαιξαν ρόλο λόγω του κύρους που είχαν στους φοιτητές. β) Ομάδα Κνιτών, βασικά από την οργάνωση ΤΣ. γ) Ομάδα Συνδικαλιστών του Πανεπιστημίου, βασικά της Νομικής. δ) Το Γραφείο ΚΝΕ του Πολυτεχνείου, κάπως αποσπασμένο όμως από τη δουλιά των συνδικαλιστών του.

Διάφορες θέσεις κατέβαιναν σα γραμμή της καθοδήγησης, χωρίς να μπορεί να εξακριβώσει κανείς τότε ποια ήταν η γνήσια. Το απόγευμα της Πέμπτης φτάνει στους συνδικαλιστές μια γραμμή που ζητούσε να ρίχνονται βασικά φοιτητικά αιτήματα, η οποία δεν «πιάνει» ούτε στα μέλη μας. Και όπου την υπερασπίστηκαν έτσι απόλυτα, ζημίωσε και είχε σαν αποτέλεσμα ορισμένα στελέχη της Α/Ε ν' αποτύχουν στις εκλογές των γενικών συνελεύσεων. Το βράδυ της Πέμπτης ρίχνεται το σύνθημα «Απεργία Γενική», που υποστηρίχθηκε και υποβοηθήθηκε από τον ΡΦ και τους αριστεριστές. Πολλοί Κνίτες, και απ' αυτούς που συμμετείχαν σε καθοδηγητικά όργανα, το υιοθέτησαν αργότερα, για να το εγκαταλείψουν όλοι την Παρασκευή το πρωί, αν και, παρ' όλα αυτά, το σύνθημα επανήλθε και αργότερα. Από την Παρασκευή το πρωί μπαίνει ακόμα μεγαλύτερη πειθαρχία, τα συνθήματα γίνονται πιο σωστά. Γενικότερα, στο θέμα των συνθημάτων παρουσιάστηκαν σοβαρές αδυναμίες, στις όποιες θ' αναφερθούμε παρακάτω πιο συγκεκριμένα.

Από τη νύχτα της Πέμπτης γίνονται γενικές συνελεύσεις, που εκλέγουν άμεσα νέα Συντονιστική Επιτροπή γιατί αμφισβητούνταν η εγκυρότητα της πρώτης, επειδή δεν είχε εκλεγεί στη διάρκεια των γεγονότων. Η κάποια ταλάντευσή μας, η κάπως μονοκόμματη προβολή, επί ένα διάστημα της γραμμής για τα φοιτητικά μόνον αιτήματα και μια ορισμένη αδράνεια, επειδή έλλειπε η ενιαία καθοδήγηση, δεν μας επιτρέψαν να επιλέξουμε την πλειοψηφία στη νέα ΣΕ από οπαδούς ΚΝΕ - Α/Ε. Οι εκλογές ευνοούν το ΡΦ και τους αριστεριστές. Από τα 32 μέλη της 7 είναι της Α/Ε,, 8 του ΡΦ, 3 - 4 αριστεριστές οργανωμένοι και άλλοι διάφορων τάσεων, βασικά αριστεριστές, ανοργάνωτοι. Υπήρχαν επίσης 2 εκπρόσωποι της «εργατικής συνέλευσης».

Στην πρώτη Συνεδρίαση, το μεσημέρι της Παρασκευής, μετά από θυελλώδεις συζητήσεις και διαπληκτισμούς, η ΣΕ καταλήγει στην πασίγνωστη πια ανακοίνωση που καθόρισε το χαρακτήρα της εκδήλωσης σαν αντιφασιστικής-αντιιμπεριαλιστικής εκδήλωσης. Υπήρξε ιδιαίτερα σοβαρή διάσταση για την τελευταία παράγραφό της, κυρίως από αντίθεση των αριστεριστών. Αντιπροσωπεία της Γραμματείας διάβασε το κείμενό της στους δημοσιογράφους, χωρίς την παράγραφο αυτή. Τελικά, όμως, στον πομπό, υστέρα από συμφωνία μελών Α/Ε και ΡΦ, το κείμενο διαβάστηκε μαζί με αυτή την παράγραφο, που έλεγε: «Πιστεύοντας ότι αυτή τη στιγμή του αγώνα εκφράζουμε τη θέληση όλου του ελληνικού λάου για ενότητα, καλούμε όλες τις αντιδικτατορικές-αντιστασιακές δυνάμεις και όλα τα δημοκρατικά αντιδικτατορικά κόμματα ν' αγωνιστούν μαζί μας. Να κάνουν κοινό πρόγραμμα, βασισμένο οπωσδήποτε στις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας, με βασικό στόχο την ανατροπή της δικτατορίας».

Το μεσημέρι της Παρασκευής, λίγα λεπτά πριν από τη συνεδρίαση της ΣΕ, ο τότε Γραμματέας ΚΝΕ του Πολυτεχνείου συναντά μέλος της ΣΕ και του ανακοινώνει ότι λίγο πριν η καθοδήγηση του έβαλε ζήτημα για το πως θα κατορθώσουν να φύγουν από το Πολυτεχνείο. Ωστόσο, ο Γραμματέας του Πολυτεχνείου δεν είχε πειστεί για τη γραμμή αυτή, δεν την προώθησε συγκεκριμένα και άμεσα για εφαρμογή. Αλλά, φαίνεται, ότι και ο καθοδηγητής του επίσης, που του την είχε μεταφέρει λίγη ώρα πριν, δεν είχε καθαρή αντίληψη για το τι θα γινόταν, πως και με ποιο στόχο θα εφαρμοζόταν. Αυτή η γραμμή για απαγκίστρωση από το Πολυτεχνείο χάθηκε μέσα στις ανάλογες θέσεις που άρχισαν να διαμορφώνονται κείνες τις ώρες. Δεν έφτασε στα μέλη της ΣΕ, άλλα ούτε και στα μέλη του Γραφείου Σπουδάζουσας (πλην του συντρόφου που την είχε μεταφέρει, υστέρα από επικοινωνία του με το Γραμματέα του ΚΣ της ΚΝΕ), ούτε στο μέλος του Γραφείου ΚΣ της ΚΝΕ, που κρατούσε τη Σπουδάζουσα.

Στη φάση αυτή υπάρχει έντονος προβληματισμός μέσα στους υπεύθυνους και από τους φοιτητές πάνω στο θέμα «πού πάμε;», ποια εξέλιξη πρέπει να δώσουμε ώστε η πρωτοβουλία των εξελίξεων να 'ναι σε μας και όχι στη χούντα. Υπάρχουν όμως πολλές αυταπάτες για τις προθέσεις της χούντας, που τις ενθαρρύνει η αναμονή των δηλώσεων του Μαρκεζίνη που θα γίνονταν, το Σάββατο. Στη συνάντηση μάλιστα της ΣΕ με την επιτροπή των καθηγητών του Πολυτεχνείου, η ΣΕ προτρέπεται από τους καθηγητές να συνεχίσει τον αγώνα ως το Σάββατο, ώστε να κάνει μεγαλύτερες υποχωρήσεις ο Μαρκεζίνης. Γενικά, το «κοινό αίσθημα» των εγκλείστων μάλλον εκφράζεται στη θέση: «ας κάτσουμε κι απόψε και αύριο φεύγουμε».

Από το μεσημέρι της Παρασκευής αρχίζει μια άλλη φάση στα γεγονότα μέσα στο Πολυτεχνείο. Η εκδήλωση τώρα φτάνει στο μέγιστο της μαζικότητας. Τα συνθήματα διορθώνονται ακόμα περισσότερο. Η ΣΕ και οι άλλες επιτροπές έχουν επιβάλει μεγάλη τάξη μέσα στο Πολυτεχνείο. Οι δυνάμεις της Α/Ε, έστω και ασύνδετες, ελέγχουν τα πιο επίκαιρα σημεία (σταθμός, μεγάφωνα, περιφρούρηση). Από τις 3 το μεσημέρι, αρχίζει να διαδίδεται ότι η αστυνομία θα χτυπήσει το βράδυ. Τέτοιες πληροφορίες φέρνει και η Σύγκλητος του Πολυτεχνείου. Αργότερα οι σπουδαστές πιάνουν με δέκτη τις συνεννοήσεις της αστυνομίας που αποκάλυπταν ότι βρίσκονται μπροστά σε επίθεση. Εκνευρισμός κυριαρχεί και είναι έντονο το αίσθημα πως πρέπει να δοθεί μια διέξοδος. Δεν υπάρχουν όμως οι υπεύθυνες δυνάμεις που θα έπαιρναν μια πρωτοβουλία συγκεκριμένη και από τότε οι έγκλειστοι πέφτουν σε μια παθητική κατάσταση αναμονής. Δεν λείπουν ακόμα και οι αυταπάτες ότι «δεν πρόκειται να χτυπήσουν εδώ μέσα».

Με όλο τον ενθουσιασμό που υπάρχει ακόμα, παρά την τεράστια μαζικότητα, ακόμα, παρά τις αυταπάτες, οι μάζες των εγκλείστων δεν «τραβάνε με κλειστά μάτια», δεν «αριστερίζουν», βάζουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, το ερώτημα: «Τι λέει η ΣΕ, τι κάνουμε από δω και πέρα». Οι μάζες αναζητούσαν ενστικτώδικα ηγεσία. Αλλά η ΣΕ δεν αποφασίζει. Τα μέλη της έχουν έντονα την αίσθηση ότι πρέπει να παρθεί μια πρωτοβουλία για απαγκίστρωση, αλλά ταυτόχρονα ζουν έντονα το ηρωικό κλίμα των στιγμών κι είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τη θυσία των «ελεύθερων πολιορκημένων». Ωστόσο, ήταν φανερό πως μια απόφαση για αποχώρηση δεν θα σήμαινε ηττοπάθεια. Και, τέλος, γύρω από αυτό το πρόβλημα υπήρχαν δυνατότητες να κλειστεί μια συμφωνία ανάμεσα στα μέλη της ΚΝΕ, του ΡΦ, τους ανεξάρτητους, αλλά και ένα μέρος αριστεριστών. (Ορισμένοι «αριστεριστές», κάτω από την πίεση της λογικής των πραγμάτων, γίνονταν συνετοί και συνεργάζονταν).

Το βράδυ της Παρασκευής αρχίζουν να γενικεύονται οι συγκρούσεις. Στο διάστημα αυτό η ΣΕ και όλα τα αρμόδια όργανα δεν κάνουν πια «πολιτική», μα καταπιάνονται με τα τρομερά πρακτικά προβλήματα, που βάζει η επίθεση και τα αποτελέσματά της. Γίνεται μια ηρωική, πραγματικά, προσπάθεια να μην κυριαρχήσει πανικός (και δεν κυριάρχησε), να προστατευθεί ο κόσμος, να εξουδετερώνονται τα ασφυξιογόνα, οργανώθηκε το νοσοκομείο κλπ. Από ένα σημείο και ύστερα όλοι περιμένουν το «μοιραίο». Μέσα στο Πολυτεχνείο υπάρχουν αρκετοί νεκροί, που σκοτώθηκαν έξω. Ρίχτηκαν και μεμονωμένες βολές μέσα στο πλήθος του Πολυτεχνείου με τραυματίες. Ακολούθησαν μετά οι γνωστές εξελίξεις. Οι εκπομπές του Σταθμού συνεχίστηκαν ως τις 5 το πρωί του Σαββάτου 17 Νοέμβρη, συνδυάζοντας την αποκάλυψη του καθεστώτος της τυραννίας και αμερικανοκρατίας με την ενημέρωση και καθοδήγηση των αγωνιστών. Οι εκπομπές, ιδιαίτερα των δυο τελευταίων ωρών, έδωσαν ένα χαρακτήρα ηρωικό στον ξεσηκωμό, πράγμα που μένει σαν στοιχείο έμπνευσης στους παραπέρα αγώνες του λαού.

Μετά τη σύντομη αναφορά στα γεγονότα, χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη αναφορά σε δύο ζητήματα: για τη δουλιά της δεύτερης ΣΕ και για τα συνθήματα.

Ι. Παρά τις απώλειες που είχαν οι συνεπείς δυνάμεις του ΦΚ στη δεύτερη ΣΕ, εξακολουθούν να είναι μεγάλη ομάδα, δεν είχαν όμως την απόλυτη πλειοψηφία. Οι αριστεριστές είχαν έντονη παρουσία, παρά το ότι τα οργανωμένα μέλη τους σ' αυτήν ήταν ελάχιστα. Αυτό, γιατί συσπείρωναν ορισμένα αυθόρμητα στοιχεία, ανοργάνωτους κλπ. με τη δημαγωγία. Ο ΡΦ, που ήταν ανύπαρκτος στην πρώτη ΣΕ, επωφελήθηκε από τη δική μας αδράνεια και ταλάντευση και αύξησε πολύ τη δύναμή του στη δεύτερη ΣΕ. Εμείς διαθέταμε σ' αυτή σχετικά έμπειρους από προηγούμενους μαζικούς αγώνες συνδικαλιστές, αλλά που δεν κατάφεραν να συντονίσουν τις ενέργειές τους.

Γενικά όλη η ΣΕ, ετερόκλητη όπως ήταν, χωρίς σχέδιο, χωρίς πείρα και τις απαιτούμενες ικανότητες, χωρίς πολιτική καθοδήγηση, βρέθηκε να παίζει ένα ρόλο που αντικειμενικά δεν μπορούσε να παίξει. Βρέθηκε να παίζει «καθοδηγητικό ρόλο» όχι μόνο μέσα στο Πολυτεχνείο, αλλά και γενικότερα, με τα μέσα που διέθετε, με τα συνθήματά της, με το στοιχείο που είχε να είναι εγκαταστημένη και να «διευθύνει», το χώρο που αποτελούσε τον πόλο συσπείρωσης. Παρά την αντικειμενική αδυναμία της να καθοδηγήσει τέτοια γεγονότα, έπαιξε πολύ σοβαρό ρόλο. Έλυσε σοβαρά πρακτικά προβλήματα. Στο όνομά της βασίστηκε μια εσωτερική πειθαρχία. Εκτόπισε τα αριστερίστικα συνθήματα. Οργάνωσε με πρωτοφανή (για τέτοια μεγάλη και όχι προσχεδιασμένη εκδήλωση) τάξη την εσωτερική ζωή του ιδρύματος. Κρατώντας κάτω από τον έλεγχό της τα στρατηγικά σημεία (πομπός, μεγάφωνα, είσοδοι κλπ.), εμπόδισε τους προβοκάτορες να παίξουν γενικότερο ρόλο.

Η οργάνωση της ΚΝΕ δεν κατανόησε πλήρως τις δυνατότητες που είχε η ΣΕ, ούτε πήρε μέτρα για την αξιοποίησή της. Και δυνατότητες τέτοιες είχε αρκετές. Αν δινόταν κατεύθυνση στην ομάδα της Α/Ε, που ήταν μέσα στη ΣΕ και διατάσσαμε σωστά όλες τις οργανωμένες μας δυνάμεις, θα μπορούσε ίσως να δοθεί άλλη διάσταση στα γεγονότα και, στην εξέλιξή τους. Η δύναμη της ΣΕ, - που έκανε και δυνατή την εφαρμογή των αποφάσεών της, - βρισκόταν σε ένα πλατύ δίκτυο έγκυρων συνδικαλιστών (καταξιωμένων όπως τους έλεγαν αργότερα) και μερικών στρατευμένων φοιτητών, που στην πλειοψηφία τους ήταν μέλη της Α/Ε και, κατά δεύτερο λόγο, του ΡΦ και ανεξάρτητοι. Το δίκτυο αυτό έδινε στην ΚΝΕ μεγάλες δυνατότητες, αφού στα βασικά «πόστα» θα ήταν δικοί μας. Αυτή τη δυνατότητά μας και τη δικτύωση οι αριστεριστές, τρομοκρατημένοι τότε, τη χαρακτήρισαν «εσωτερικό πραξικόπημα».

Αν παίρνονταν, - παρ' όλες τις οργανωτικές μας αδυναμίες, - ορισμένα βασικά οργανωτικά μέτρα και αξιοποιούνταν η ΣΕ και τα μέσα που διέθετε, τότε μπορούσε, να δοθεί πιο σωστός προσανατολισμός στην κατάληψη και θα 'ταν και δυνατή μια πετυχημένη, συνταγμένη υποχώρηση. Ήταν δυνατό να λειτουργήσει, συνδυασμένα, ένα σύστημα καθοδήγησης με επίκεντρο «ελεύθερο» κοινό κέντρο ΚΝΕ - ΚΚΕ και με άλλα Κνίτικα ή κομματικά κέντρα καθοδήγησης στις βασικές εστίες του μαζικού κινήματος και πρώτα - πρώτα στο Πολυτεχνείο. Αυτό δεν βρίσκεται σε αντίθεση με τέτοιες μορφές εκπροσώπησης των μαζών, όπως η ΣΕ, άμεση εκλογή κλπ. Αντίθετα, τότε ιδίως, το ένα απαιτούσε το άλλο.

ΙΙ. Θα πρέπει όμως να σταθεί κανείς πιο αναλυτικά στο ζήτημα της πείρας από τα συνθήματα που ρίχτηκαν και το πώς ρίχτηκαν. Έχει κάποια σημασία και το πώς εξελίχτηκαν χρονικά, γιατί καθρέφτιζαν τις διαθέσεις των μαζών, αλλά και τις προσπάθειες της ΣΕ για τον καθορισμό τους μέσα σε ορισμένα πλαίσια.

Ας θυμηθούμε πως στο μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου ακούστηκαν τα συνθήματα: Όχι στις χουντοεκλογές. Κάτω η χούντα. Ένας είναι αρχηγός, ο κυρίαρχος λαός. Δημοκρατία, κ.ά. Συνέχειά τους είναι τα συνθήματα των γεγονότων των ημερών αυτών. Την Τετάρτη το απόγευμα οι φοιτητές, που είχαν έρθει από άλλες σχολές, ρίχνουν συνθήματα: Έξω οι Αμερικάνοι. Έξω από το NATO. Κάτω η χούντα, κ.ά. Διατυπώθηκε η άποψη ότι, ίσως, το «έξω από το NATO» είναι άκαιρο, γιατί απομόνωνε από τις μάζες (αυταπάτες για το ρόλο του NATO ως προς τη χούντα).

Το βράδυ της Τετάρτης τα συνθήματα εκφράζουν την εξεγερμένη διάθεση του συγκεντρωμένου γύρω από το Πολυτεχνείο λαού, που τα φώναζε αυθόρμητα: Λαέ πείνας, γιατί τους προσκυνάς. Έξι χρόνια αρκετά, δεν θα γίνουνε εφτά. Δεν περνάει ο φασισμός. Συμπαράσταση λαέ. Επανάσταση λαέ. Μαρκεζίνη μασκαρά. Δημοκρατία και όχι κοροϊδία. Κάτω η χούντα. Κάτω ο Παπαδόπουλος. Λαέ, λαέ, ή τώρα ή ποτέ. Απόψε πεθαίνει ο φασισμός κ.ά. Υπήρχαν δηλαδή και συνθήματα άκαιρα ή αποπροσανατολιστικά. Έδειχναν όμως μια διαμορφωμένη αντιχουντική συνείδηση και διάθεση για κάτι πιο «προχωρημένο», πιο «επαναστατικό».

Από την Πέμπτη τα συνθήματα ελέγχονται καλύτερα από τη ΣΕ: Ελευθερία, Δημοκρατία. Έξω οι Αμερικάνοι. Έξω ο 6ος στόλος. Έξω από το NATO. Εργάτες, αγρότες και φοιτητές. Ψωμί - παιδεία - ελευθερία. Ένας είναι αρχηγός, ο κυρίαρχος λαός. Κάτω η χούντα. Κάτω ο Παπαδόπουλος. Έτσι εκφραζόταν πιο σωστά το αντιφασιστικό - αντιιμπεριαλιστικό περιεχόμενο. Οι αριστεριστές (ΑΑΣΠΕ) έριξαν το σύνθημα «Λαοκρατία», που απαγορεύτηκε από τη ΣΕ.

Το βράδυ της Πέμπτης ρίχτηκε το σύνθημα: «Απεργία Γενική», μάλιστα σαν σύνθημα άμεσης δράσης. Την ευθύνη για την επινόησή του έχουν μέλη του ΡΦ και της επιρροής του (δογματική μεταφορά του μυθοποιημένου από το ΡΦ συνθήματος για «εθνική απεργία» του Ισπανικού ΚΚ). Αντιπαρατάχθηκε και στην κάπως υπερβολική επιμονή των δικών μας για φοιτητικά μόνο αιτήματα. Πάντως το σύνθημα αυτό δημιούργησε συγχύσεις. Στην αρχή μάλιστα έπεσε σαν σύνθημα δράσης, σαν καθοδήγηση για άμεσες ενέργειες. Παρόλο που λίγο αργότερα ανακλήθηκε σαν τέτοιο, κι εξηγήθηκε ότι μπαίνει σαν σύνθημα προοπτικής, εξακολούθησε να επιδρά στις ενέργειες των εργαζομένων. Κι είναι πολλοί, που δεν πήγαν στις δουλιές τους, ή άλλοι, που, ακόμα και την Παρασκευή το πρωί, σταματούσαν τα λεωφορεία και κατέβαζαν τον κόσμο. Ευθύνη έχουν και τα στελέχη της Α/Ε, που δεν αντιτάχθηκαν αποφασιστικά, ταλαντεύθηκαν και, με την ανοχή τους, το σύνθημα προωθήθηκε και στον πομπό, προκαλώντας πολλές συγχύσεις. Ας προστεθεί ακόμα ότι και η ΦΑ στις εκπομπές της το ανάφερε, ανάμεσα και στα άλλα συνθήματα του Πολυτεχνείου, χωρίς να κάνει καμιά κριτική του, πράγμα που επίσης προκάλεσε σύγχυση.

Την Παρασκευή τα μεσάνυχτα, όταν άρχισαν να κατεβαίνουν τα τάνκς, ρίχτηκαν από τον πομπό τα συνθήματα: Στρατός, λαός μαζί. Ο στρατός με το λαό.

Είναι φανερό πως γενικά, στο σύνολό τους, τα συνθήματα, από τη στιγμή μάλιστα που ελέγχονταν από τη ΣΕ και απομονώθηκαν τα εξτρεμιστικά (κάτω το κράτος, κάτω το κεφάλαιο, ζήτω η σοσιαλιστική επανάσταση κ.λ.π. ), βοήθαγαν στη συσπείρωση των μαζών κι εκφράζανε, σε μεγάλο βαθμό, τις ρεαλιστικές διαθέσεις των μαζών. Μάλιστα, από τον πομπό του Πολυτεχνείου το μόνο άστοχο σύνθημα που ακούστηκε ήταν το «γενική απεργία». Ορισμένα άλλα εξτρεμιστικά συνθήματα που ακουστήκαν έξω, προέρχονταν πομπό ανεύθυνο, έξω από το χώρο του Πολυτεχνείου. Βασικές αδυναμίες είναι: α) Δεν προέκυψαν από μια επεξεργασμένη πολιτική γραμμή, για εκείνη την στιγμή, του Κόμματος και της ΚΝΕ. Μάλιστα ο υπερτονισμός των φοιτητικών αιτημάτων, ή, ακριβέστερα, ο τρόπος που μεταφέρθηκε αυτή η γραμμή, προκάλεσε ταλάντευση στα στελέχη της Α/Ε που τα έκανε να μένουν αναποφάσιστα, ανάμεσα στα «φοιτητικά αιτήματα», την «οικουμενική κυβέρνηση» και την «αντιφασιστική - αντιιμπεριαλιστική επανάσταση» (της ΑΑΣΠΕ) και δεν τους έδωσε τη δυνατότητα να επιδράσουν πιο ενεργά στη διαμόρφωση και μεθόδευση των συνθημάτων. β) Υπήρξε (από έλλειψη πείρας και την πίεση του ΡΦ και των αριστεριστών) μεγάλη σύγχυση ανάμεσα σε συνθήματα ζύμωσης και δράσης, στο πέρασμα από ένα σύνθημα σε άλλο, από μια μορφή συνθήματος σε άλλη μορφή του.

..................................................................................................................................................................