Τεράστια η προσφορά του ΚΚΕ στις τέχνες και στα γράμματα. Mέρος Α΄

Όσοι βρέθηκαν στο πάρκο Τρίτση σίγουρα πέρασαν από τo χώρο της έκθεσης της ιστορίας του ΚΚΕ. Ένα κομμάτι της ήταν αφιερωμένο στην προσφορά του ΚΚΕ στις τέχνες και τα γράμματα. 

Με την ευκαιρία αυτή θα ανεβάσω σε 3 μέρη το άρθρο του Γιώργου Μωραϊτη που δημοσιεύτηκε στο 4 τεύχος της ΚΟΜΕΠ το 1998. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό άρθρο από έναν κορυφαίο Μαρξιστή Φιλόλογο.

80 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΓΡΑΜΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΜΑΣ

 Του Γιώργου Μωραϊτη

Δεν θα ήταν υπερβολή, αν λέγαμε πως η ιστορία των εκπαιδευτικών ιδεών και σε κάποιο μέρος η ιστορία της εκπαίδευσης στη χώρα μας, από τη ΙΟετία του 1920-'30 μέχρι σήμερα, συμπορεύεται και σε κάποιο βαθμό και από κάποια πλευρά, ταυτίζεται με την ιστορία της εκπαιδευτικής πολιτικής του ΚΚΕ. Κι αυτό, όχι γιατί βρέθηκε (εκτός βέβαια από τη σύντομη περίοδο της Εθνικής Αντίστασης) στα κέντρα που αποφάσιζαν και σχεδίαζαν την εκπαιδευτι­κή πολιτική της χώρας, αλλά γιατί με τις αποφάσεις των συνεδρίων του και των συνόδων της ΚΕ του, με την ιδεολογία του, τη δράση των μελών του και την πάλη :ων οργανώσεων του επηρέασε βαθιά και εξακολουθεί να επηρεάζει και σήμερα ακόμη τα εκπαιδευτικά πράγματα της χώρας μας.       
                                     

Οι ιστορικοί της εκπαίδευσης μας βλέπουν, συνήθως, στη μεταρρύθμιση του Βενιζέλου, του 1911-1920 τη μεγάλη τομή στην αναγεννητική πορεία της εκπαίδευσής μας. Είναι αναμφισβήτητο ότι η εκπαιδευτική πολιτική που σχεδιάστηκε τότε και μάλιστα με τη συμβολή του Δημήτρη Γληνού - είχε την αξία της και τη ^σ σημασία της. ΄Ηταν ο πρώτος αστικός εκσυγχρονισμός, ο οποίος επιχειρήθηκε και μορφοποιήθηκε σε πράξη εκπαιδευτικής πολιτικής. Και μέσα στα πλαίσια της εποχής εκείνης, ήταν μια αξιόλογη προσπάθεια, η οποία δεν ολοκληρώθηκε, γιατί ακολούθησε μια σειρά συμβιβασμούς και κατέληξε στη μεταρρύθμιση του 1929 -1930, ξεπερασμένη από τα ίδια τα πράγματα λόγω της καθυστέρησης μιας 20ετίας.

Το μεγάλο όμως, γεγονός, που άσκησε αποφασιστική επίδραση και για την εκ­παιδευτική πραγματικότητα ήταν ο Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και η δη­μιουργία του πρώτου τότε Σοβιετικού κράτους, γεγονός που πυροδότησε σε πα­γκόσμια κλίμακα πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις και άλλαξε ποιοτικά τη ζωή των ανθρώπων. Η εικόνα και ο ρυθμός της ζωής γίνεται αγνώριστος. Οχι μόνο για τις βαθιές γεωγραφικές αλλαγές, αλλά γιατί άλλαξαν οι συσχετισμοί και δήμιουργήθηκε νέα δυναμική. Το προλεταριάτο, αλλού περισσότερο κι αλλού λιγότε­ρο συνειδητοποιημένο, απαιτεί την άσκηση της πολιτικής εξουσίας και λύσεις των προβλημάτων του που, πριν το 1917, θεωρούνταν οράματα ιδεολόγων. Τότε οι αστοί πολιτικοί συνειδητοποιούν το καινούργιο και προβληματίζονται για την αναπροσαρμογή της πολιτικής τους. Η αναπροσαρμογή αυτή εκφράζεται εσωτε­ρικά με την ένταση του αυταρχισμού^ την καλλιέργεια αντικομμουνιστικής υστε­ρίας και διεθνώς με τις επεμβάσεις μια από τις οποίες ήταν και η εκστρατεία στην Ουκρανία στην οποία πήρε μέρος και η Ελλάδα.

΄Ετσι ο αστικός εκσυγχρονισμός στην εκπαίδευση μας πριν ακόμα αποκρυσταλ­λωθεί, υπερφαλαγγίζεται από το πρόγραμμα για την εκπαίδευση του ΣΕΚΕ (που μετονομάστηκε σε ΚΚΕ, έγινε μέλος της Γ' Διεθνούς και συγχρονίστηκε με το διεθνές προλεταριακό κίνημα), το οποίο έδεσε τις παραδόσεις του Γαλλικού δια­φωτισμού, με τις αποφάσεις των πρώτων Εθνοσυνελεύσεων της επανάστασης του 1821 και το πρόγραμμα για την εκπαίδευση της Οκτωβριανής επανάστασης.

Κι εδώ είναι που, με την ίδρυση του ΚΚΕ, η εκπαιδευτική μας ζωή αποκτάει μια άλλη διάσταση. Στη θέση για την αστική αντίληψη για την εκπαίδευση αντιπαρα­τίθεται μια άλλη τοποθέτηση, η θέση για την ανάπτυξη της λαϊκής παιδείας. Αυτό σημαίνει πως εισάγει ένα νέο παράγοντα στην εκπαιδευτική ζωή της χώρας, το λαϊκό παράγοντα που έως τότε ήταν παθητικός δέκτης των συνεπειών της αστι­κής πολιτικής. Καλλιεργεί μια νέα μορφή ανθρωπισμού, το σοσιαλιστικό ανθρω­πισμό, που αποτελεί υπέρβαση στον αστικό ανθρωπισμό, ο οποίος είναι φιλολογι­κός και βαθειά υποκριτικός.

Στο λόγο της αστικής εκπαιδευτικής πολιτικής υπάρχει ένας αντίλογος που είναι η καινούργια θέση με την επαναστατική δραστηριοποίηση της εργατικής τάξης και φτωχών αγροτικών στρωμάτων.

Παίρνει πρωτοβουλίες, προτείνει λύσεις, παλεύει για την καθιέρωση τους και επηρεάζει την αστική σκέψη και διανόηση. Προπαντός εκλαϊκεύει τις σοσιαλι­στικές ιδέες για την εκπαίδευση, τις κάνει συνειδητό αίτημα των λαϊκών στρωμά­των και ανοίγει ένα διαρκές μέτωπο για την παιδεία. Ευαισθητοποιεί τον εκπαι­δευτικό κόσμο, κινητοποιεί τους φοιτητές και τους μαθητές, δένει τα εκπαιδευτι­κά με τα κοινωνικά προβλήματα.

Από το 1918 μέχρι σήμερα, και στις δυσκολότερες περιόδους της βαθιάς παρα­νομία και των διωγμών του, μέσα στις φλόγες της εθνικής αντίστασης και του εμ­φύλιου πολέμου, το ΚΚΕ, με τις δυνάμεις που διαθέτει στην κάθε περίοδο, βρίσκε­ται πάντοτε στην πρωτοπορία των αγώνων του Ελληνικού λαού για την παιδεία. Σε αυτά τα 80 χρόνια της πάλης του, το ΚΚΕ επεσήμανε, μελέτησε, πρόβαλε και αγωνίστηκε με αυταπάρνηση για όλα τα προβλήματα της ελληνικής εκπαίδευσης. Και οι λύσεις εκείνες που πρότεινε είναι εκείνες μέσα από τις οποίες θα περάσουν αναγκαστικά, όσοι ενδιαφέρονται για σωστή λαϊκή παιδεία.

Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετώπισε ο Ελληνικός λαός και σε αυτά απάντησε θετικά και έμπρακτα η εκπαιδευτική πολι­τική του ΚΚΕ. Το πρώτο είναι το αίτημα για την καθιέρωση της δωρεάν εκπαί­δευσης, το οποίο δεν είναι εφεύρεση της Ενωσης Κέντρου του 1960-1965. Είναι απόφαση των εθνοσυνελεύσεων της επανάστασης του 1821, που κουτσουρεύτη­κε και ξεχάστηκε από τα κατοπινά συντάγματα. Η οικοδόμηση σχολείων που δεν είναι έργο της εκπαιδευτικής πολιτικής του 1930, αλλά απόρροια της πίεσης του εργατικού και λαϊκού κινήματος σε συνάρτηση με τις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες. Στα αιτήματα αυτά απαντάει το ΚΚΕ από το πρώτο, το ιδρυτικό του συνέδριο του 1918. Ισα-ίσα μάλιστα την ανάγκη αυτή δεν την ικανοποίησαν τα αστικά κόμματα ή δεν την ικανοποίησαν στο μέτρο και στο χρόνο που έπρεπε. Το αίτημα για την τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση που στα πλαίσια της καπι­ταλιστικής ανάπτυξης της χώρας μας δε βρήκε ακόμα τη λύση του, είναι αίτημα που προβάλλεται από τα πρώτα ακόμα συνέδρια του ΚΚΕ.

Το ΚΚΕ αγωνίστηκε για την υλοποίηση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, που είχε νομοθετηθεί, αλλά δεν εφαρμοζόταν και έως ένα σημείο, όχι αμελητέο, δεν εφαρμόζεται ούτε και σήμερα, αφού το 1996 ακόμα, από το σύνολο του ενεργού πληθυσμού που τελείωσε την εκπαιδευτική του προοπτική 3.874.171 άτομα (37,8%) δεν ολοκλήρωσαν τη νομοθετημένη υποχρεωτική εκπαίδευση και 328.469 άτομα (4,2%) είναι αναλφάβητοι. Και στο θέμα της γλώσσας το ΚΚΕ υπήρξε απαράμιλλο σε συνέπεια, γιατί δεν περιορίστηκε στην τυπική αναγνώριση της λαϊκής γλώσσας αλλά επιδίωκε την καταξίωση του ίδιου του φορέα και δημι­ουργού της, των λαϊκών δυνάμεων. Αγωνίστηκε για την επιβολή της Δημοτικής γλώσσας με τέτοια συνέπεια και αποφασιστικότητα, που τελικά για την αντίδραση και τους σκοταδιστικούς και αντικομμουνιστικούς κύκλους ο δημοτικιστής ταυτίστηκε με τον κομμουνιστή. Το αν η αναγνώριση της δημοτικής γλώσσας έγινε τόσο αργά, το 1976 από κυβέρνηση του συντηρητικού κόμματος της ΝΔ, και τόσο καθυστερημένα, αυτό σε τίποτε δεν ακυρώνει την ουσία. Η αναγνώριση και η καθιέρωση γίνεται κάτω από την πίεση του εργατικού και λαϊκού κινήμα­τος, όταν και η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων κάνει επιτακτική την κα­θιέρωση της δημοτικής.

Το πόσο το ΚΚΕ ταυτίστηκε με τα εκπαιδευτικά προβλήματα φαίνεται και από ένα άλλο γεγονός. Μεγάλος αριθμός των στελεχών του ΚΚΕ είναι δάσκαλοι και γενικότερα εκπαιδευτικοί, που με την παρουσία τους έδωσαν ένα ειδικό βάρος στη δράση του ΚΚΕ στην εκπαίδευση. Μεγάλος είναι ο αριθμός των εκπαιδευτι­κών που φτάσανε μέχρι την κορυφή της κομματικής ιεραρχίας, το ΠΓ και την ΚΕ του κόμματος. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους Νίκο Πλουμπίδη, Γιάννη Ζέβγο, Πα­ναγή Δημητράτο, Δημήτρη Γληνό, Ρόζα Ιμβριώτη κ.ά.

Και είναι η συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας προπαντός και της Μέσης εκπαίδευσης που πρωτοστατήσανε στην Εθνική Αντίστα­ση. Η πραγματικότητα είναι ότι οι εκπαιδευτικοί, όπως και οι γεωπόνοι, επειδή ήταν κοντά στο λαό και τα προβλήματα του, κατάλαβαν καλύτερα απ' όλους τους άλλους διανοούμενους τη σημασία της κομμουνιστικής ιδεολογίας για την ανα­γνώριση και την διεκδίκηση των δικαιωμάτων των εργατών και των αγροτών. Γι' αυτό και όλοι οι κομμουνιστές εκπαιδευτικοί στάθηκαν δίπλα στο λαό σε κρί­σιμες περιόδους και πάλεψαν με αυταπάρνηση, αλλά δημιούργησαν και ένα ήθος, που τους έκανε να ξεχωρίζουν, να ακτινοβολούν και να επιβάλλονται: "Είναι "κομμουνιστής", έλεγαν. Και ο αντίλογος ήταν: "Ναι! Είναι όμως σωστός δά­σκαλος και άνθρωπος". Αυτή ήταν η απάντηση των συντηρητικών αλλά τίμιων. Ηταν μια θαυμάσια αναγνώριση του ήθους. Κι αυτό είναι μια βαριά παρακαταθή­κη για τους κομμουνιστές εκπαιδευτικούς, που δημιουργήθηκε με το σκληρό και αδυσώπητο αγώνα με τον ταξικό αντίπαλο, ενάντια στην εκμετάλλευση, για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και των άλλων καταπιεσμένων στρωμάτων.

Οι κομμουνιστές εκπαιδευτικοί δεν παύουν να είναι εργαζόμενοι και επαγγελ­ματίες που αγωνίζονται για να ζήσουν. ΄Ομως δήλα στο βιοπορισμό τους είναι και οι στρατευμένοι στην υπόθεση της διαπαιδαγώγησης του λαού μας. Να αντιπα­λεύουν σε κάθε προσπάθεια για υποβάθμιση της εκπαίδευσης και της παιδείας του. Να μαθαίνουν τα παιδιά να σκέπτονται, να καταλαβαίνουν, να τοποθετού­νται σωστά στη ζωή τους και να αγωνίζονται για τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου.

Διώχθηκαν, κλείστηκαν σε φυλακές και σε στρατόπεδα, στήθηκαν στα εκτελε­στικά αποσπάσματα, μερικοί δολοφονήθηκαν και πολλοί στην Κατοχή ανταλ-λάσσανε την κιμωλία με το όπλο και στάθηκαν δίπλα στους αγρότες και τους ερ­γάτες σε μια προσπάθεια να τους μάθουν γράμματα, να φωτίσουν τη σκέψη τους. Είναι μια παρακαταθήκη που μας προσκαλεί να αναπαράγουμε το ήθος αυτό και με όλες τις δυσκολίες που σήμερα γίνονται πιο μεγάλες και πιο σύνθετες, να κρα­τηθούμε μπροστά στο λαό και τα προβλήματα του.

Δυστυχώς, ο αστικός αυταρχισμός, οι ανώμαλες καταστάσεις που πέρασε η χώρα μας, η απροκάλυπτη ιμπεριαλιστική επέμβαση του 1944-1949, είχαν συνέ­πειες, που κράτησαν στη χώρα μας μέχρι το 19 7 5.0 αντικομμουνισμός που σήμε­ρα ανανεώνεται μέσα από την πιο άθλια προπαγάνδα και δημοκοπική παραχάρα­ξη της λογικής και της πραγματικότητας, προσπάθησαν να αποσιωπήσουν το με­γάλο συντροφικό έργο και να παραχαράξουν - παλιά τους τέχνη, κόσκινο - την ιστορία μας. Ετσι φτάσαμε να αγνοούμε την ιστορία μας. Ο,τι ξέρουμε για την ιστορία της εκπαίδευσης μας είναι μια ατελής και παραμορφωτική εικόνα που μας δίνουν οι αστοί ιστορικοί με τις εκλεκτικές επιλογές και τις παρασιωπήσεις. Και είναι καιρός να τη μάθουμε, όχι για να συμπληρώσουμε απλώς τις ιστορικές μας γνώσεις, αλλά για να σχηματίσουμε μια εικόνα με τις πραγματικές διαστάσεις, προκειμένου να συνεχίσουμε, σωστά προσανατολισμένοι, τον αγώνα μας, το εκ­παιδευτικό μας έργο και το πολιτικό μας καθήκον.

Τα 80χρονα του Κόμματος μας δίνουν την ευκαιρία, μέσα από τους οκτώ (8), μέχρι τώρα, τόμους των Επίσημων Κειμένων του Κόμματος, (1918-1961) να μά­θουμε την αλήθεια. Γιατί από κει μέσα θα μάθουμε μαζί με όλα τα άλλα τον αγώνα που έγινε για την παιδεία του λαού μας, τον αγώνα για τη θεμελίωση μιας λάΐκο-δημοκρατικής εκπαίδευσης και πόσο αποφασιστική υπήρξε η επιρροή του στα λαϊκά στρώματα και στις εκπαιδευτικές εξελίξεις.

Η ιστορία της εκπαιδευτικής δραστηριότητας του ΚΚΕ μπορεί να διαιρεθεί σε τέσσαρες περιόδους: Η πρώτη από την ίδρυση του, το 1918 μέχρι το 1940, την κή­ρυξη δηλαδή του πολέμου. Η δεύτερη, από το 1940 μέχρι το 1950. Είναι η περίο­δος της φασιστικής Κατοχής και του εμφυλίου πολέμου. Η τρίτη, από το 1950 μέχρι το 1975, είναι η μετεμφυλιοπολεμική περίοδος που διαρκεί μέχρι το τέλος της χουντικής δικτατορίας. Και τέταρτη, από το 1975 μέχρι σήμερα. Κάθε μια από αυτές έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και σημαδεύεται από τα δικά της γνω­ρίσματα και τους ιδιαίτερους αγώνες της.

Στην πρώτη περίοδο (1918-1940) το ΚΚΕ θέτει και επεξεργάζεται το πρόβλημα της ελληνικής εκπαίδευσης με βάση τις σοσιαλιστικές αρχές, διαμορφώνει τις πρώτες απαντήσεις με βάση την ελληνική πραγματικότητα, πείθει και εξασφαλί­ζει πλατιά τη συγκατάθεση των λαϊκών στρωμάτων.

Στη δεύτερη περίοδο (1940-1950) προσπαθεί στην Ελεύθερη Ελλάδα να οργα­νώσει μια ουσιαστικά και όχι τυπικά λαϊκή εθνική παιδεία και να διατηρήσει στη σκλαβωμένη Ελλάδα άσβηστο το εκπαιδευτικό ιδανικό. Και στη περίοδο ακόμα του εμφυλίου πολέμου διατηρεί σχολεία και ιδρύει παιδαγωγικές Ακαδημίες.

Στην τρίτη περίοδο (1950-1975). Μέσα στην περίοδο της πιο βαθιάς και σκοτει­νής παρανομίας έχει διπλό το καθήκον. Από τη μια αγωνίζεται να αναδείξει την εκπαίδευση σαν το κεντρικό πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας, να ενισχύσει το προοδευτικό λαϊκό κίνημα διαθέτοντας τα μέλη και τα στελέχη του και την πείρα στον αγώνα του αντικομμουνιστικού, τρομοκρατικού και στη συνέχεια δικτατο­ρικού πολιτικού καθεστώτος. Από την άλλη κατέβαλε τεράστιες προσπάθειες και δυνάμεις για τη μόρφωση των παιδιών των πολιτικών προσφύγων στις σοσιαλι­στικές χώρες. Για να αναπτυχθεί και να καλλιεργηθεί η σοσιαλιστική συνείδηση και στα πλαίσια της ο σωστός πατριωτισμός, η πίστη και η αφοσίωση στο λαό και στον αγώνα του για λευτεριά, εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή δημοκρατία.

Στην τέταρτη περίοδο (1975 κ.ε. μέχρι σήμερα), κάτω από νέες συνθήκες αγωνί­ζεται στην πρώτη φάση για την αποκατάσταση και τον εκδημοκρατισμό της εκ­παίδευσης, την παρέμβαση στο ιδεολογικό, μορφωτικό περιεχόμενο των σχολεί­ων, την καθιέρωση της υποχρεωτικής 9χρονης εκπαίδευσης κλπ. και να προστα­τεύσει τη νεολαία και την εκπαίδευση της από την έφοδο της διαλυτικής επίδρασης των υποπροϊόντων της καπιταλιστικής υποκουλτούρας. Και στη δεύτερη φάση, που διανύουμε σήμερα, μετά την ένταξη μας στην ΕΕ, να αντιτάξει στις στρατηγικές επιλογές του κεφαλαίου για την προσαρμογή της εκπαίδευσης στην ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων και την ολοσχερή της παράδοση στους νόμους της αγοράς, την αντεπίθεση ενός λαϊκού κινήματος που να έρχεται σε συνολική αντιπαράθεση με την αντιλαϊκή εκπαιδευτική πολιτική κυβέρνησης-ΕΕ- ολιγαρχίας. Ενός κινήματος που θα προβάλλει μια ριζικά διαφορετική αντίλη­ψη για την παιδεία στη βάση των σύγχρονων λαϊκών αναγκών, αναπόσπαστα δε­μένο με την πάλη για βαθειές κοινωνικοπολιτικές αλλαγές.