Παιδεία, Εκπαίδευση, υπό το φως της διαλεκτικής και υλιστικής προσέγγισης.

Με τη δημοσίευση των   επόμενων σχετικών  άρθρων,  γίνεται προσπάθεια  κατανόησης βασικών παιδαγωγικών όρων  υπό το φως της διαλεκτικής και υλιστικής προσέγγισης.

Παιδεία. Προέρχεται από την αρχ. ελλην. λέξη παις (=παιδι) > παιδεύω(=ανατρέφω τα παιδιά, σε διάκριση από το εκτρέφω) > παιδεία (=η ανατροφή του παιδιού).

Ο ελληνικός όρος παιδεία έχει έννοια πλατύτερη της εκ­παίδευσης, σαν καταστάλαγμα όλης της κοινωνικής διαδι­κασίας της αγωγής, αυτό που προκύπτει σαν διαμορφωμένη και σε δυναμική λειτουργία κοινωνική προσωπικότητα. Είναι ο πλούτος των ιδεών, οι συναισθηματικοί δεσμοί κι οι βιοθεωρητικές αντιλήψεις που οδηγούν τους ανθρώπους στη συ­νεχή ανασυγκρότηση της εμπειρίας τους και την αξιολόγηση της σημασίας της, με συνέπεια τη δυναμική και ιδιαίτερη μορφοποίηση τους. Η αστική παιδαγωγική αντίληψη στα­ματάει στο σημείο αυτό, δηλαδή μιλάει αόριστα για δραστη­ριοποίηση του ατόμου, έχοντας για ιδανικό της την ατομικό­τητα. Η σοσιαλιστική παιδαγωγική αντίληψη προχωράει και αναδεικνύει την παιδεία ως στάση ζωής, δύναμη επικοινω­νίας και συμβίωσης, βάσει των κοσμοθεωρητικών απόψεων που δεν αφορούν στενά και μόνο το άτομο, αλλά την κοινω­νική υπόσταση και ευθύνη του ανθρώπου .

Η παιδεία δεν έχει στατικό χαρακτήρα, ακολουθεί και επι­δρά με τη σειρά της στη διαμορφούμενη ζωή της κοινωνίας. Κι απ' αυτήν την άποψη σχετίζεται με την ελληνική λέξη πο­λιτισμός, που δηλώνει το σύνολο των υλικών και πνευματι­κών κατακτήσεων της κοινωνίας. Ο τελευταίος όρος γεννή­θηκε από τον κοινωνικό καταμερισμό της πολιτιστικής ανά­πτυξης στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, όπου η αντιδιαστολή πόλης και αγρού έχει οπωσδήποτε μέσα της την έννοια της . αξιολογικής διάκρισης υπεροχής του αστικού κέντρου απέναντι στους αγρότες. Κάτι που μένει με την έννοια του χω­ριάτη (=ακαλλιέργητος, απολίτιστος) και στην εποχή μας. Και συναφής είναι αλλά όχι ταυτόσημη η λατινογενής έννοια κουλτούρα, στα ελληνικά πνευματική καλλιέργεια, που νοη­ματικά κινείται ανάμεσα στη διαδικασία (καλλιεργώ) και το αποτέλεσμα (καλλιέργεια).

Εκπαίδευση. Από τη σύνθεση της αρχ. ελλην. πρόθε­σης εκ και του ρήματος παιδεύω (=ανατρέφω τα παιδιά) > εκπαιδεύω = ανατρέφω από παιδική ηλικία > εκπαίδευση. Χρησιμεύει εναλλακτικά για την κλίμακα εννοιών που αποδί­δονται στα γαλλικά και αγγλικά με τις λέξεις "education enseignement...". Ο όρος Εκπαίδευση, γενικά, δηλώνει τη διαδικασία της μετάδοσης και αφομοίωσης των γνώσεων, των μεθόδων και των συνηθειών, που αποτελούν το βασικό μέσο προετοιμασίας για τη ζωή και την άσκηση της κοινωνι­κής εργασίας. Η εκπαίδευση υπηρετεί τους κάθε φορά κοι­νωνικούς σκοπούς της αγωγής και της μόρφωσης: τι άνθρω­πο θέλει να διαμορφώσει και διαπαιδαγωγεί η κοινωνία. Είναι μια διαδικασία που καθορίζεται από το επίπεδο της κοινωνι­κής ζωής, όχι μόνο των παραγωγικών δυνάμεων αλλά και των κοινωνικών σχέσεων, κι από τότε που θεσμοθετήθηκε μέσα στις οργανωμένες κοινωνίες έχει προφανή ταξικό χαρακτή­ρα. Μέσα στην εκπαίδευση αντικατοπτρίζονται αλλά και ανα­πτύσσονται οι αντιφάσεις που προκύπτουν από την κρίση του κοινωνικο-οικονομικού σχηματισμού (π.χ. από τη μια. η ανάπτυξη της επιστήμης κι οι δυνατότητες για απαλλαγή του ανθρώπου από το μόχθο κι από την άλλη ο περιορισμός της εκπαίδευσης των πολλών με την απαίτηση για διακριτική δια­χείριση της επιστήμης σε όφελος της άρχουσας εκμεταλ­λευτικής τάξης). Το βέβαιο είναι ότι μέσα στο σχολείο οι νέοι άνθρωποι διαμορφώνουν μαζί με μια ορισμένη ανάπτυξη των ικανοτήτων τους και κοσμοαντίληψη και στάση ζωής, αναπα­ράγεται η κυρίαρχη ιδεολογία. Έτσι με τη θεωρία ότι το εκ­παιδευτικό σύστημα είναι υπεράνω των τάξεων και της πολι­τικής, η άρχουσα τάξη επιδιώκει ακριβώς να κρύψει ότι η εκ­παίδευση και το κράτος είναι όργανα δικά της και να παρου­σιάσει την πολιτική της συμφέρουσα για όλη την κοινωνία. Όμως, η πνευματική εκμετάλλευση είναι παρακολούθημα και μέσο της υλικής εκμετάλλευσης, υπογράμμιζε ο πρωτο­πόρος παιδαγωγός Δημήτρης Γληνός. Όπου παρουσιάζεται προοδευμένη λαϊκή παιδεία, πήγασε από τη δυναμική επιβο­λή του λαού. Γι' αυτό και το έργο του σχολειού κι ο αγώνας για αλλαγές στην εκπαίδευση δεν μπορεί παρά να συνδέεται με την πάλη των κοινωνικών τάξεων. Μια λαϊκή εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να έχει άλλο κοινωνικό φορέα και πρόμαχο παρά τις κοινωνικές εκείνες τάξεις, που σαν αδικη­μένες συνειδητοποιούν καθαρά τα κοινωνικά προβλήματα και αγωνίζονται για την πραγματοποίηση κοινωνικών αλλα­γών. Την πνευματική αδικία, όπως και την υλική, έχουν συμ­φέρον περισσότερο από όλους τους άλλους να την τινάξουν εκείνοι, που υποφέρουν περισσότερο από αυτή. Οι εργάτες, μαζί με τους αγρότες και τους μικροαστούς, όσο συνειδητο­ποιούν τα προβλήματα τους και αγωνίζονται για την εξύψω­ση τους.

ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΤΕΥΧΟΣ 3