Τα τρία άρθρα που ανέβασα,με το σημερινό μαζί, ήταν ενότητες ενός πολύ μεγάλου άρθρου που δημσοιεύτηκε στο περιοδικό ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ τεύχος 28 με τίτλο "Η διδασκαλία του Μάρξ και του Έγκελς για την αγωγή". Θα συνεχίσουμε εστιάζοντας σε ειδικότερα ζητήματα .
Μέρος Γ'
M.Φ.Σταμπάγιεβα-Β.Α.Ρότενμπεργκ
Οι θεμελιωτές του μαρξισμού έδιναν μεγάλη σημασία στο να καλλιεργούνται στις νέες γενιές ορισμένες ηθικές αρχές και ανάλογη διαγωγή.
Η επιστημονική λύση του προβλήματος της ηθικής αγωγής, που έδωσε για πρώτη φορά ο μαρξισμός, συνδέεται αδιάρρηκτα με τη διδασκαλία του Μαρξ και του Ένγκελς για την προέλευση και την ουσία της ηθικής. Σε διάκριση από τους αστούς φιλοσόφους, που εξετάζουν την ηθική σαν ένα σύνολο από αιώνιους κι αιώνιους κι αναλλοίωτους κανόνες, ο Μαρξ κι ο Έν-γκελς διαπίστωσαν ότι η ηθική είναι προϊόν ιστορικής εξέλιξης και, όπως όλες οι μορφές της ιδεολογίας, καθορίζεται από τις συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις.
Οι θεμελιωτές του μαρξισμού δείχνουν ότι η λεγόμενη "καλή θέληση", που ο Καντ θεωρεί σαν μόνιμο και αναλλοίωτο κριτήριο της ανθρώπινης διαγωγής, στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα άλλο παρά η έκφραση της αδυναμίας, της δουλικότητας και της κακομοιριάς των Γερμανών αστών του τέλους του 18ου αιώνα, που γεμάτοι τρόμο απατραβήχτηκαν από τη γαλλική αστική επανάσταση και προσπάθησαν να βρουν σωτηρία στην ιδεαλιστική φιλοσοφία.
Στο "Λουδοβίκο Φόϋερμπαχ" ο Ένγκελς μαστιγώνει τη θεωρία της ηθικής του Φόϋερμπαχ, με την αρχή της "γενικής αγάπης" που ο Φόϋερμπαχ θεωρούσε κατάλληλη για όλες τις εποχές και για όλους τους λαούς. Ο Ένγκελς τονίζει ότι ακριβώς γι' αυτό η ηθική του Φόϋερμπαχ «πουθενά και ποτέ δεν είναι εφαρμόσιμη».
Αφού έβγαλαν στο φως την κοινωνική ουσία της ηθικής, οι θεμελιωτές του μαρξισμού διαπίστωσαν ότι στην ταξική κοινωνία η ηθική παίρνει αναπόφευκτα ταξικό χαρακτήρα. Στο "Αντι-Ντύρινγκ" ο Ένγκελς τονίζει ότι στην αστική κοινωνία υπάρχουν τρεις μορφές ηθικής: η ηθική της φεουδαρχικής αριστοκρατίας, η αστική ηθική και, τέλος, η ηθική στην οποία ανήκει το μέλλον, γιατί φορέας της είναι η πιο πρωτοπόρο τάξη, η προλεταριακή ηθική.
Στο "Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος" ο Μαρξ κι ο Ένγκελς ξεσκέπασαν την ταξική ουσία της αστικής ηθικής, που στη βάση της έχει το συμφέρον της συσσώρευσης του κεφαλαίου - «τον παρά». Επεξεργάστηκαν τις θεωρητικές βάσεις της διδασκαλίας για τη νέα κομμουνιστική ηθική, που φορέας της είναι το προλεταριάτο. Σε διάκριση απ' όλες τις προηγούμενες ηθικές διδασκαλίες, που καθιέρωναν το ένα ή το άλλο τεχνητό κριτήριο για την εκτίμηση της ηθικής διαγωγής του ανθρώπου, οι θεμελιωτές του μαρξισμού ανάπτυξαν το επιστημονικά θεμελιωμένο ιδανικό της προλεταριακής ηθικής.
Αφού απόδειξαν την ιστορική αναγκαιότητα να τσακίσει το προλεταριάτο με επαναστατικό τρόπο τις κεφαλαιοκρατικές σχέσεις, παραδέχονταν σαν ηθική μια τέτοια διαγωγή, που θα συντελεί στον μεγάλο αγώνα της εργατικής τάξης ενάντια στην εκμετάλλευση και καταπίεση. Στην πορεία αυτού του αγώνα αρχίζουν να διαμορφώνονται ανάμεσα στους καλύτερους ανθρώπους του προλεταριάτου τα στοιχεία της νέας κομμουνιστικής ηθικής. Ακριβώς στην εργατική τάξη αρχίζουν, όσο ξυπνάει η ταξική της συνείδηση, να καλλιεργούνται τέτοιες εξαιρετικές ιδιότητες, όπως η πίστη στο λαό. η συντροφική αλληλεγγύη, η ικανότητα άρνησης των ατομικών συμφερόντων χάρη του θριάμβου της κοινής υπόθεσης, το πνεύμα πειθαρχίας.
Η νέα αυτή ηθική είναι στην ταξική ουσία της προλεταριακή. Η εργατική όμως τάξη έχει αποστολή να ελευθερώσει την ανθρωπότητα από κάθε λογής εκμετάλλευση και να καταργήσει την ίδια την ύπαρξη των τάξεων. Γι' αυτό η προλεταριακή ηθική, που ανταποκρίνεται στα συμφέροντα όλης της προοδευτικής ανθρωπότητας, ξεπερνάει τα ταξικά πλαίσια και γίνεται αληθινά πανανθρώπινη.
Βάση για την ανάπτυξη αυτής της νέας, της ανώτερης ηθικής, είναι οι αληθινά ανθρώπινες σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, που θα καθιερωθούν στην κομμουνιστική κοινωνία, όπου θα καταργηθεί η ατομική ιδιοχτησία πάνω στα μέσα παραγωγής. Εκεί σύμφωνα με τα λόγια του Ένγκελς «θα πάψει ο αγώνας των ξεχωριστών ατόμων για την ύπαρξη. Μπορεί να πει κάνεις πως μ' αυτό τον τρόπο ο άνθρωπος θα ξεχωρίσει οριστικά από το βασίλειο των ζώων και από τις συνθήκες της ζωής των ζώων και θα περάσει σε πραγματικά ανθρώπινες συνθήκες».
Ποιο λοιπόν είναι το συγκεκριμένο περιεχόμενο της προλεταριακής ηθικής και συνεπώς και της ηθικής αγωγής; Οι θεμελιωτές του μαρξισμού θεωρούσαν ότι μόνο το προλεταριάτο, δηλαδή οι εργαζόμενες μάζες, μπορούν να ελευθερώσουν την πατρίδα από την κεφαλαιοκρατική καταπίεση και απόκρουαν αποφασιστικά τη συκοφαντία των αστών ιδεολόγων πως η εργατική τάξη είναι δήθεν αδιάφορη για την τύχη της πατρίδας, για τα συμφέροντα του έθνους.
Τονίζοντας ότι στις συνθήκες του καπιταλισμού οι εργάτες δεν έχουν πατρίδα, ο Μαρξ και ο Ένγκελς καλούσαν το προλεταριάτο να πάρει την πατρίδα από τα χέρια της αστικής τάξης, να μπει επικεφαλής του έθνους και να δημιουργήσει το δικό του προλεταριακό κράτος καινά υπερασπίζει την πραγματική αυτή πατρίδα με όλη την αυτοθυσία. Στους "Λόγους στο'Ελ-μπερφεντ" ο Ένγκελς έγραφε ότι ένα μέλος της σοσιαλιστικής κοινωνίας «. ..πρέπει σε περίπτωση πολέμου, που φυσικά μπορεί να γίνει μόνο ενάντια σε αντικομμουνιστικά έθνη, να υπερασπίζει την πραγματική πατρίδα, την πραγματική εστία...», ότι «...θα παλεύει με ενθουσιασμό, με σταθερότητα και ανδρεία, μπροστά στα οποία η μηχανική εκπαίδευση του σύγχρονου στρατού πρέπει να διαλυθεί σαν καπνός.».
Την καλλιέργεια στην εργατική τάξη της προθυμίας να παλεύει για την απελευθέρωση της πατρίδας της από τον καπιταλισμό και να υπερασπίζει τη σοσιαλιστική της πατρίδα, οι θεμελιωτές του μαρξισμού τη σύνδεαν αδιάρρηχτα με την ανάπτυξη σ' αυτήν του προλεταριακού διεθνισμού, της αδελφικής αλληλεγγύης απέναντι στους εργαζόμενους όλων των χωρών. Την ιδέα του προλεταριακού διεθνισμού, που βρήκε τη λαμπρή έκφραση της στο σύνθημα «Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!», ο Μαρξ και ο Ένγκελς την αντιπαράθεταν στον αστικό εθνικισμό, που καλλιεργεί για τα συμφέροντα της αστικής τάξης τις φυλετικές και εθνικιστικές προλήψεις, καμουφλάροντας τις συχνά με κοσμοπολίτικα συνθήματα.
Ξεσκεπάζοντας στον καιρό τους τους γερμανούς αστούς "αληθινούς σοσιαλιστές", οι θεμελιωτές του μαρξισμού έγραφαν με αγανάχτηση: «...τι στενή εθνική κοσμοαντίληψη βρίσκεται στη βάση του οικουμενισμού και κοσμοπολιτισμού των Γερμανών!».
Η σπουδαιότερη πλευρό της κομμουνιστικής ηθικής είναι ο κολλεχτιβισμός, που μπορεί να καλλιεργηθεί πλέρια μονάχα στις συνθήκες του σοσιαλιστικού καθεστώτος. Στη "Γερμανική Ιδεολογία"ο Μαρξ κι ο Ένγκελς υπόδειχναν ότι στο αστικό κράτος, που είναι «συνασπισμός μιας τάξης ενάντια στην άλλη», κυριαρχεί «η ψεύτικη κολλεχτιβιστικότητα», στην οποία η ατομική ελευθερία υπάρχει μονάχα για τους ανθρώπους που ανήκουν στην κυρίαρχη τάξη. Για την τάξη που είναι υποταγμένη η ψεύτικη αυτή κολλεχτιβιστικότητα σημαίνει μονάχα «νέες αλυσίδες». «Τελείως αντίθετα - έγραφαν - συμβαίνει στην κολλεχτιβιστικότητα των επαναστατών προλεταρίων, που αναλαμβάνουν τον έλεγχο των συνθηκών τόσο της ύπαρξης τους, όσο και της ύπαρξης όλων των μελών της κοινωνίας. Σ' αυτή την κολλεχτιβιστικότητα τα πρόσωπα παίρνουν μέρος σαν πρόσωπα. Είναι ακριβώς μια τέτοια συνένωση ατόμων... που δίνει τον έλεγχο πάνω στις συνθήκες της ελεύθερης ανάπτυξης και κίνησης των προσώπων, συνθήκες που ίσαμε σήμερα τις βλέπαμε σαν τυχαίες και τις αντιπαραθέταμε στα ξεχωριστά άτομα σαν κάτι το ανεξάρτητο, ακριβώς λόγω του χωρισμού τους σαν άτομα...».
Έτσι οι θεμελιωτές του μαρξισμού διαπίστωσαν ότι μονάχα στη σοσιαλιστική κολλεχτίβα θα βρει η προσωπικότητα τη δυνατότητα για την ολόπλευρη ανάπτυξη της, μονάχα σ' αυτή θα εξασφαλιστεί στον άνθρωπο η πραγματική προσωπική ελευθερία. Στην κομμουνιστική κοινωνία, όπου σύμφωνα με τα λόγια του Μαρξ κα ιτου Ένγκελςθα γίνει η «...η πλέρια απελευθέρωση όλων των ανθρώπινων αισθημάτων και ιδιοτήτων...», η νέα γενιά θα διαπαιδαγωγείται στο πνεύμα του σοσιαλιστικού ανθρωπισμού, στο πνεύμα ειλικρινούς αγάπης και σεβασμού προς τον άνθρωπο.
Η διαπαιδαγώγηση του προλεταριάτου πάνω στις αρχές του σοσιαλιστικού ανθρωπισμού προϋποθέτει την ανάπτυξη σ' αυτό μιας αληθινά ανθρώπινης συμπεριφοράς απέναντι στη γυναίκα. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς τονίζουν ότι η συμπεριφορά αυτή, που δείχνει «...κατά πόσο ο άνθρωπος στο ατομικό του είναι, είναι ταυτόχρονα κοινωνική ύπαρξη» θα καθοριστεί απόλυτα στον κομμουνισμό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου