Η προσφορά του σοσιαλισμού στην προσχολική αγωγή

Με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα του Παιδιού έχει αξία να θυμηθούμε την τεράστια προσφορά του σοσιαλισμού στα θέματα της διαπαιδαγώγησης και ιδιαίτερα της προσχολικής αγωγής.

Στο «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», ο Κ. Μαρξ και ο Φρ. Ενγκελς υπέδειξαν τους βασικούς στόχους σχετικά με την εκπαίδευση της νέας γενιάς, τους οποίους θα πρέπει να πραγματοποιήσει το προλεταριάτο, μετά την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας:

«Κρατική δωρεάν εκπαίδευση όλων των παιδιών.

Εξάλειψη της δουλειάς των παιδιών στα εργοστάσια, με τη μορφή που έχει σήμερα. Σύνδεση της εκπαίδευσης με την οικονομική παραγωγή, κλπ. (...). Η προσχολική εκπαίδευση θα πρέπει να αρχίζει όσο το δυνατόν νωρίτερα, έτσι ώστε να φέρει τα (απαιτούμενα) προσδοκούμενα αποτελέσματα».

Ο Φρ. Ενγκελς στο έργο του «Οι αρχές του Κομμουνισμού» διατυπώνει αυτό το στόχο, ως εξής: «Διαπαιδαγώγηση όλων των παιδιών από το πιο μικρό στάδιο της ηλικίας τους, σε κρατικά ιδρύματα και με κρατικά έξοδα».

Ο Β. Ι. Λένιν, συνεχίζοντας το έργο των Μαρξ και Ενγκελς, ανέπτυξε παραπέρα το Μαρξισμό, σύμφωνα με τις νέες ιστορικές συνθήκες. Με μεγάλη προσοχή εξέτασε τα προβλήματα της διαπαιδαγώγησης και της μόρφωσης. Υπέδειξε πως η πλατιά προσέλευση της γυναίκας στην καπιταλιστική παραγωγή δυναμώνει τον οικονομικό και πολιτικό της ρόλο στην κοινωνία, αλλά η ασυγκράτητη εκμετάλλευση οδηγεί στην επιδείνωση της υγείας της, εμποδίζει την πλήρη σωματική ανάπτυξη και αγωγή των παιδιών.

Η νίκη της Σοσιαλιστικής επανάστασης στη Ρωσία, δημιούργησε τις δυνατότητες, ώστε τα προβλήματα της κρατικής προσχολικής εκπαίδευσης να εξεταστούν και να λυθούν, όχι ξεκομμένα από το όλο σύστημα της Εθνικής εκπαίδευσης.

Στο πρόγραμμα Κομμουνιστικού Κόμματος Ρωσίας - Μπολσεβίκοι (8ο Συνέδριο 1919), τέθηκε το καθήκον για την ίδρυση σειράς προσχολικών ιδρυμάτων - νηπιακοί/παιδικοί σταθμοί κλπ., με σκοπό την πλήρη απελευθέρωση της γυναίκας. Ο Β. Ι. Λένιν, ονομάζοντας αυτά τα ιδρύματα «φύτρα του Κομμουνισμού», προσδιόρισε τη σημασία τους στη σοσιαλιστική κοινωνία. Στους νηπιακούς και παιδικούς σταθμούς πραγματοποιούνταν οι στόχοι της κομμουνιστικής διαπαιδαγώγησης των παιδιών, σύμφωνα με τις ιδιομορφίες της κάθε ηλικίας, η ολόπλευρη αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους.

Ούτε μήνας δεν είχε καλά καλά περάσει από την Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση και ήδη στις 9 Νοέμβρη του 1917 το Συμβούλιο των Λαϊκών Επιτρόπων (ΣΛΕ) της Σοβιετικής Ρωσίας δημοσίευσε το Διάταγμα με το οποίο ιδρύθηκε η Κρατική Επιτροπή Παιδείας, στη σύνθεση της οποίας μπήκε το τμήμα προσχολικής αγωγής και βοήθειας προς τα παιδιά. Η απόφαση αυτή στην πράξη έδειξε πως η σοβιετική εξουσία αντιμετωπίζει την προσχολική αγωγή ως τμήμα του ενιαίου συστήματος της λαϊκής εκπαίδευσης και πως θα πάρει όλα τα αναγκαία μέτρα για την ανάπτυξή της. Η θέση αυτή επιβεβαιώθηκε και σε μια σειρά ακόλουθα Διατάγματα για το σοβιετικό σχολείο και αποτέλεσε ένα πρωτοπόρο βήμα σε σχέση με τον υπόλοιπο καπιταλιστικό κόσμο. Το Δεκέμβρη του 1917 δημοσιεύτηκε διακήρυξη του ΣΛΕ «Για την προσχολική αγωγή», στην οποία υπογραμμιζόταν πως η κοινωνική (δωρεάν) προσχολική αγωγή θα πρέπει να ξεκινά από τη γέννηση του παιδιού και να έχει στόχο την ολόπλευρη ανάπτυξή του.

Η ανάπτυξη του συστήματος της προσχολικής αγωγής στη Σοβιετική Ενωση ξεκίνησε ουσιαστικά από το μηδέν, μια και πριν την Οχτωβριανή Επανάσταση τα ιδρύματα προσχολικής αγωγής ήταν μετρημένα και σε όλη την τσαρική Ρωσία δεν ξεπερνούσαν τα 280. Θα μπορούσε να πει κανείς πως δύο ήταν οι ουσιαστικοί παράγοντες που οδήγησαν στην ταχεία ανάπτυξη της προσχολικής αγωγής στην ΕΣΣΔ. Κατ' αρχήν η ανάγκη διασφάλισης ίσων δικαιωμάτων για τη γυναίκα, ώστε αυτή να μπορέσει να βγει από το σπίτι και να παίξει σημαντικό ρόλο στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας. Ενας δεύτερος λόγος, εξίσου σημαντικός, ήταν η σημασία που έδινε το σοβιετικό σύστημα στην κοινωνική διαπαιδαγώγηση και μόρφωση του παιδιού, που εκτιμούσε ότι θα έπρεπε να ξεκινά από την προσχολική ηλικία.

Ενδεικτικό του τιτάνιου έργου της σοβιετικής εξουσίας ήταν η αντιμετώπιση του προβλήματος των εγκαταλειμμένων παιδιών που -με βάση τα στοιχεία που υπάρχουν- τα πρώτα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας έφταναν τα 7,5 εκατομμύρια. Παιδιά του δρόμου που μέσα στη βιοπάλη συχνά κατέληγαν σε συμμορίες που έκλεβαν, επαιτούσαν, εκ των οποίων μάλιστα τουλάχιστον το 10% έκανε και χρήση ναρκωτικών ουσιών. Παρά το μέγεθος του προβλήματος, τις τεράστιες καταστροφές που είχαν προκληθεί από τους πολέμους, η χώρα των Σοβιέτ το πάλεψε! Μέσα σε μερικά χρόνια το σοβιετικό κράτος κατάφερε με οργανωμένο τρόπο να περιθάλψει και να μορφώσει όλα αυτά τα παιδιά σε ειδικές μορφωτικές - εργασιακές κολεκτίβες. Σπούδασε εκατοντάδες χιλιάδες ειδικούς, μηχανικούς, γιατρούς και παιδαγωγούς, ξεσήκωσε ολόκληρη την κοινωνία «στο πόδι» κατά κάθε ναρκωτικού, χτυπώντας το πρόβλημα στη ρίζα του.

Σε αυτό το γόνιμο έδαφος βλάστησαν και οι πρωτοπόρες ιδέες του Μακάρενκο, του Βιγκότσκι και γενικότερα της σοβιετικής παιδαγωγικής σκέψης οι οποίες αντικειμενικά αντανακλούσαν το όλο οικονομικό, κοινωνικο-πολιτικό σύστημα που καθορίζει και το εκπαιδευτικό πλαίσιο, δηλαδή το σύστημα της ανθρωπιάς, της Λαϊκής Παιδείας που χαρακτήριζε το σοσιαλιστικό σύστημα στην ΕΣΣΔ.

Βέβαια, το σύστημα προσχολικής αγωγής της ΕΣΣΔ πέρασε από πολλές φάσεις, που είχαν σχέση με την ανάπτυξη των ίδιων των κοινωνικο-οικονομικών δυνατοτήτων της ΕΣΣΔ. Εκείνο όμως που μπορεί να σημειώσει κανείς είναι ο πρωτοπόρος χαρακτήρας της προσχολικής αγωγής, όπως αυτός διαμορφώθηκε στις τελευταίες σοσιαλιστικές δεκαετίες και σε σύγκριση πάντα με αυτό που ίσχυε και ισχύει στον καπιταλισμό. Σε αντίθεση με τις καπιταλιστικές χώρες είχε δημιουργηθεί ένα ενιαίο κοινωνικό σύστημα προσχολικής αγωγής, στο οποίο δεν είχε θέση η «ιδιωτική πρωτοβουλία», αλλά η φροντίδα του σοσιαλιστικού κράτους.

Ετσι το 1984 στη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία (ΡΣΟΣΔ), δηλ. στη Σοβιετική Ρωσία, υπήρχαν 81,8 χιλιάδες δημόσια ιδρύματα προσχολικής αγωγής, στα οποία πήγαιναν 9,2 εκατομμύρια παιδιά. Το 1988 (στα χρόνια της «περεστρόικα») θεωρείται χρόνος «στροφή», για την πιο έντονη εκδήλωση του φαινόμενου της υπογεννητικότητας, που θα ενταθεί την επόμενη δεκαετία και θα συνεχιστεί ως τις μέρες μας. Ηδη το 1990 αρχίζει μια μικρή μείωση των παιδιών που πηγαίνουν σε ιδρύματα προσχολικής ηλικίας, που φτάνουν τα 9,009 εκατομμύρια.

Δραματική όμως μείωση σημειώνεται στα χρόνια που ακολούθησαν μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού. Ετσι το 1998, στην καπιταλιστική πλέον Ρωσία, υπήρχαν μόλις 56,6 χιλιάδες δημόσια ιδρύματα προσχολικής αγωγής (δηλ. 25,2 χιλιάδες λιγότερα ή -30,8%), στα οποία πήγαιναν 4,4 εκατομμύρια παιδιά (δηλ. 4,8 εκατομμύρια λιγότερα παιδιά, ή - 52% σε σχέση με τα σοσιαλιστικά χρόνια). Νεότερα στοιχεία, για το 2001, που έχει δημοσιοποιήσει το υπουργείο Παιδείας της Ρωσίας, δείχνουν τη συνέχιση της παραπάνω τάσης. Ετσι, το 2001 στη χώρα είχαν απομείνει 53,9 χιλιάδες ιδρύματα προσχολικής αγωγής, στα οποία πήγαιναν 4,26 εκατομμύρια παιδιά. Σήμερα στους παιδικούς σταθμούς πηγαίνει λιγότερο από το 55% των παιδιών προσχολικής ηλικίας της Ρωσίας. Τα τελευταία σοσιαλιστικά χρόνια αυτός ο δείχτης έφτανε στο 67%. Οι ρυθμοί δείχνουν πως περίπου 3.000 παιδικοί σταθμοί κλείνουν κάθε χρόνο στη Ρωσία (!), η μείωσή τους είναι δηλαδή κατά 4-5% ετησίως.

΄Aρθρο αναδημοσιευμένο από το ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ

Κ. Γ