Έρευνες και τοποθετήσεις των Σοβιετικών ψυχολόγων για την παιδική επιθετικότητα.

΄Ενα απόσπασμα με αφορμή τον τραγικό θάνατο του Βαγγέλη Γιακουμάκη και όλα όσα  επακολούθησαν και θα επακολουθήσουν, συζητήσεις επί συζητήσεων  για το  bullying, τις περισσότερες φορές ανούσιες , ευκαιρικές και επιδερμικές, συζητήσεις ή και αποφάσεις που συνήθως μένουν μόνο σε θέματα καταστολής, όχι πως δεν χρειάζονται, σε ορισμένες περιπτώσεις σαν τη συγκεκριμένη που απασχολεί. 

Η συγκεκριμένη ανάρτηση περιλαμβάνει αποσπάσματα από ένα καταπληκτικό πραγματικά βιβλίο του Ελισσαίου Βαγενά , μέλους της Κ.Ε. του ΚΚΕ, με τίτλο: " Για μια άλλη προσέγγιση της παιδικής επιθετικότητας" από τις εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ. Προσωπικά το θεωρώ ως το κορυφαίο βιβλίο στο είδος του.

Δείτε εδώ

….Ετσι, η Ε. Βelova (1970), μελετώντας το φαινόμενο του παιδικού αρνητισμού στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι βασική αιτία είναι η διατα­ραχή των σχέσεων στην οικογένεια, τα λάθη της διαπαιδα­γώγησης των γονιών. Η εκτίμησή της είναι ότι η εκδήλωση του «αρνητισμού» από τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας έχει χαρακτήρα «παρορμητικο-αυτοματοποιημένο», κι οπωσδήποτε δε συνειδητοποιούνται από τα παιδιά.

Σε άλλες μελέτες της, η V. Ινanova (1975) εκτιμά ότι η επιθετική, «συγκρουσιακή» όπως αναφέρει, συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να σχετίζεται με απομόνωση του παι­διού από τους συνομήλικούς του. Υποστηρίζεται ότι εδώ ιδιαίτερο ρόλο παίζει ο παιδαγωγός, ιδιαίτερα για τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, που προσανατολίζονται σε μεγά­λο βαθμό στην αντιμετώπιση του παιδιού από το νηπιαγω­γό. Μια αρνητική αντιμετώπιση του παιδιού από το νηπια­γωγό δημιουργεί κι επιτείνει την απομόνωση του παιδιού από τους συνομήλικούς του. Μάλιστα ως τρόπος ξεπερά­σματος της αρνητικής συμπεριφοράς του παιδιού προτεί- νεται η αλλαγή της στάσης του νηπιαγωγού προς αυτό.

Η L.Bozovits εκτιμά ότι το πλέγμα των αρνητικών χα­ρακτηριστικών του παιδιού, μεταξύ των άλλων και η επιθε­τικότητα, οφείλεται στην αντίθεση ανάμεσα στην υψηλή αυ­τοεκτίμηση του παιδιού και ταυτόχρονα στην έλλειψη εμπι­στοσύνης προς τον εαυτό του.

Σ’ αυτήν την κατεύθυνση, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η εργασία της Α. Rojak, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα πως η αιτία των δυσκολιών μπορεί να βρίσκεται στα προ­σωπικά χαρακτηριστικά του παιδιού (μεταξύ των άλλων στη χαμηλή αυτοεκτίμηση, στη δυσφορία για τη χαμηλή θέση στο σύστημα σχέσεων της ομάδας), ή στο χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης των δεξιοτήτων του, μεταξύ αυτών και των ικα­νοτήτων του στο παιχνίδι. Ένα τέτοιο χαμηλό επίπεδο, δε δί­νει σ’ αυτά τα παιδιά τη δυνατότητα δημιουργίας ικανο­ποιητικών σχέσεων με τους συνομήλικούς τους. Υπογραμ­μίζοντας την πασίγνωστη θέση του μεγάλου Σοβιετικού παι­δαγωγού Α. Makarenko, η Α. Rojak επαναλαμβάνει τη θέση ότι η προσωπικότητα αναπτύσσεται στην κολεκτίβα και μέ­σω της κολεκτίβας. Η ίδια ερευνήτρια διαχωρίζει στη δρα­στηριότητα των παιδιών της προσχολικής ηλικίας, που με­λέτησε, από τη μια την «επιχειρησιακή» πλευρά της δρα­στηριότητας (τα μέσα και τους τρόπους υλοποίησής της) και την «αιτιολογική» πλευρά της, τους λόγους, τα μοτίβα που καθοδηγούν το παιδί στη συγκεκριμένη δραστηριότητα.

Όπως δείχνει με μια σειρά από παραδείγματα, η σύ­γκρουση με τους συνομήλικους κι η εκδήλωση της επιθετι­κότητας μπορεί να έχει σχέση και με τις δύο πλευρές της δραστηριότητας. Αυτό συμβαίνει γιατί το παιδί, εξαιτίας της αδυναμίας του να παίξει με τους συνομήλικούς του, συ­γκρούεται κι έχει περιέλθει σε μια δυσμενή κατάσταση. Ετσι εμφανίζεται μια ιδιόμορφη συναισθηματική αντίδραση του παιδιού, κατ’ αρχάς σε παρορμητική, ασυνείδητη βάση. Όπως, όμως, δείχνουν τα στοιχεία της έρευνας της Α.Rojak, μετά από κάποιο διάστημα, αφότου το παιδί περιέλθει σ’ αυτήν την κατάσταση (περίπου μισό χρόνο), αρχίζει να συ­νειδητοποιεί τη θέση στην οποία έχει βρεθεί, χωρίς, όμως, από μόνο του να μπορεί να ερμηνεύσει τους λόγους. Τότε περνάμε σ’ ένα άλλο στάδιο, όταν όχι μόνο οι συνομήλικοι, αλλά και το ίδιο το παιδί νιώθει αποστροφή για τους άλλους. Όπως σημειώνεται, η επιτυχία του παιδιού στην κυρίαρχη δραστηριότητά του, το παιχνίδι, είναι τόσο σημαντική για τη συγκεκριμένη ηλικία που η αποτυχία του να παίξει, το οδη­γεί στη στρεβλή ανάπτυξη βασικών χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς του, στη στρεβλή εκδήλωση της ανάγκης για αναγνώριση και της απόκτησης της αυτοεκτίμησής του.

Μεγάλο ενδιαφέρον έχουν επίσης οι εργασίες της V. S.Μυchina, η οποία συνδέει την ανάπτυξη της επιθετικής συ­μπεριφοράς με τη δομή της αυτοσυνείδησης των παιδιών. Συγκεκριμένα, στις έρευνές της έδειξε ότι αιτία της εμφά­νισης της επιθετικότητας μπορεί να είναι η αποστέρηση (μα­ταίωση) της ανάγκης για αναγνώριση, η οποία εξετάζεται από την ίδια ως ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία στη δομή της αυτοσυνείδησης των παιδιών. Η αδυναμία υλοποίησης της ανάγκης «Να γίνω καλύτερος απ’ όλους» στην επικοινωνία με τους συνομήλικους οδηγεί τα παιδιά στη ζήλια και την επιθετικότητα σε σχέση με τα πιο τυχερά παιδιά. Ενώ η μα­ταίωση της ανάγκης για επικοινωνία με τους ενήλικους οδη­γεί στην εμφάνιση της επιθετικότητας και του ψέματος ως προστατευτικών μηχανισμών, οι οποίοι μπορούν να βοηθή­σουν στην αποκατάσταση σχέσεων με τους ενήλικους.⁹⁴

* * *

Τα τελευταία χρόνια και μετά την ανατροπή του σοσια­λισμού και τη διάλυση της ΕΣΣΔ, οι μελέτες της επιθετικό­τητας συνεχίζονται, μάλιστα η ανάπτυξή της συνδέεται με τη διαμόρφωση κι ανάπτυξη της σεξουαλικής ταυτότητας⁹⁵, με την ανάπτυξη διάφορων ασυνείδητων συμπλεγμάτων στα παιδιά,⁹⁶ καθώς και με τη διαμόρφωση του χαρακτή­ρα.⁹⁷

Σε μια σειρά από μελέτες υποδεικνύεται ότι συνήθως η συμπεριφορά και τα προσωπικά χαρακτηριστικά τωνπαιδιών σε μεγάλο βαθμό συνδέονται με το χαρακτήρα της παιδα­γωγικής επικοινωνίας του εκπαιδευτικού με τα παιδιά, ακό­μη από την προσχολική ηλικία ⁹⁸ Υπογραμμίζεται ότι σημα­ντικό μέρος της ζωής του το παιδί το περνάει σήμερα στο εκπαιδευτικό ίδρυμα, το οποίο παίζει ιδιαίτερα αξιόλογο ρό­λο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του. Σημειώνεται επίσης η δύναμη της επιρροής του δασκάλου ή νηπιαγωγού στα παιδιά της ομάδας του, εξαιτίας του ρόλου του στη δια­μόρφωση των διαπροσωπικών σχέσεων στην ομάδα", των γνώσεώντου, της ηλικίας του¹⁰⁰, κλπ.

Τα παραπάνω μας δείχνουν ότι στις έρευνες αυτές του προβλήματος δεν καταλήγουν σε μια ενιαία εκτίμηση για την κατανόηση των αιτιών της επιθετικότητας στη σύγχρο­νη ρωσική ψυχολογία. Παρ' όλα αυτά, στηνπλειοψηφία των ερευνών υπάρχει μια κοινή βάση, ένας, θα λέγαμε, κοινός παρονομαστής. Αυτό ισχύει, βέβαια, και στις άλλες κατευ­θύνσεις της ψυχολογίας. Έτσι, λοιπόν, αν για τους φροϊδι- στές και νεοφροιδιστές το πρόβλημα της παιδικής ηλικίας έγκειται στα επιθετικά ένστικτα ή στην ά ρποπ αντίθεση του ατόμου με την κοινωνία, αν για τους μπιχεβιοριστές το βα­σικό είναι ο ποικιλόμορφος επηρεασμός από το περιβάλλον στη διαμόρφωση της επιθετικής συμπεριφοράς, αν για την ανθρωπιστική ψυχολογία το ζήτημα βρίσκεται στο ίδιο το άτομο και την αυτοεκτίμησή του, τότε στη σοβιετική (πολι- τιστικο-ιστορική) κατεύθυνση θα πρέπει να ψάξουμε τις αι­τίες στις βασικές δραστηριότητες του παιδιού (την επικοι­νωνία με τους ενήλικους και το παιχνίδι), μέσα από τις οποί­ες και διαπλάθεται και το ίδιο, αλλά και εμφανίζεται και το πρόβλημα μιας πιθανής επιθετικής συμπεριφοράς του.