ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ: Νέοι τρόποι χειραγώγησης από τα μονοπώλια

Το διαδίκτυο δημιουργεί στο χρήστη του την ψευδαίσθηση της ελευθερίας. Οτι μπορεί εύκολα να συνδεθεί με εκατομμύρια υπολογιστές σε όλο τον πλανήτη, να προσπελάσει αρχεία, να επικοινωνήσει με τους φίλους του. Εμφανίζεται σαν μια μεγάλη άναρχη θάλασσα από δεδομένα, όπου ο καθένας μπορεί να σερφάρει και να βάλει την τάξη που ο ίδιος επιθυμεί. Στην πραγματικότητα όμως, τάξη στα δεδομένα βάζουν εκείνοι που έχουν τα οικονομικά μέσα για να επεξεργαστούν αυτό τον τεράστιο όγκο πληροφοριών και οι υπόλοιποι εν αγνοία τους κινούνται μέσα στους δρόμους που χάραξαν οι κάτοχοι των αναγκαίων κεφαλαίων.

Το διαδίκτυο είναι ένα ακόμα πεδίο αντιπαράθεσης ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, στα μονοπώλια, για το ποιος ελέγχει τη ροή της πληροφορίας, ποιος επιδρά και με ποιον τρόπο στα δισεκατομμύρια των χρηστών του διαδικτύου. Ο τομέας της διαφήμισης και του εμπορίου στο διαδίκτυο είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Τα μονοπώλια του διαδικτυακού εμπορίου καταχωρούν τις προτιμήσεις των χρηστών για συγκεκριμένα εμπορεύματα, χωρίς συχνά αυτοί ούτε καν να το συνειδητοποιούν, καταγράφοντας το χρόνο παραμονής σε κάθε ιστοσελίδα, τον αριθμό των χτυπημάτων, τη γεωγραφική τους θέση, σε ποια ιστοσελίδα βρίσκονταν πριν, τι ώρα έκαναν το καθετί κ.ο.κ. Στόχος τους φυσικά δεν είναι να καταγράψουν τις λαϊκές ανάγκες, αλλά να εντοπίσουν εκείνο το συνδυασμό ποιότητας, τιμής, και διαφήμισης που θα μεγιστοποιήσει την κερδοφορία τους. Κάθε κίνηση, κάθε «κλικ» που κάνουμε στο web, τον Παγκόσμιο Ιστό Πληροφοριών, καταγράφεται στο άλλο άκρο της γραμμής. Στην ουσία καταγράφεται με λεπτομέρεια η διαδρομή μας, που δεν αποκαλύπτει μόνο πού πήγαμε, ποιες ιστοσελίδες επισκεφθήκαμε, αλλά, ως ένα βαθμό και τον τρόπο σκέψης μας, τις συνήθειές μας, τις αδυναμίες μας. Αυτό γίνεται με όλο και πιο λεπτομερή τρόπο εδώ και 10 χρόνια.

Ενα βήμα παραπέρα

Φανταστείτε τώρα ένα διαδίκτυο, όπου αόρατα χέρια όχι μόνο ελέγχουν αλλά και καθοδηγούν όλη σας την εμπειρία με το μέσο. Οπου κάποιος τρίτος προκαθορίζει τις ειδήσεις, τα προϊόντα και τις τιμές που θα βλέπετε, ακόμα και τους ανθρώπους με τους οποίους θα επικοινωνείτε. Εναν εικονικό κόσμο, όπου νομίζετε ότι εσείς κάνετε τις επιλογές, αλλά στην πραγματικότητα οι επιλογές σας περιορίζονται και φιλτράρονται μέχρι να απομείνει μόνο η ψευδαίσθηση ότι διατηρείτε τον έλεγχο.

Η πραγματικότητα δεν απέχει πολύ απ' αυτή την περιγραφή. Χάρη στην πρόοδο της τεχνολογίας, η Google, το Facebook και άλλα μονοπώλια συλλέγουν πληροφορίες για κάθε χρήστη του διαδικτύου, τις οποίες χρησιμοποιούν για να «κόψουν και ράψουν» την εμπειρία που έχει κάθε άνθρωπος στην αλληλεπίδρασή του με το μέσο, με βάση τις προσωπικές του προτιμήσεις, τις συνήθειες και το εισόδημα. Το Διαδίκτυο είναι ήδη διαφορετικός κόσμος για τους πλούσιους και τους φτωχούς.

Να πώς λειτουργεί η νέα τεχνική. Η διαφήμιση βρίσκεται σήμερα πίσω από το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων της βιομηχανίας του ίντερνετ. Τα μονοπώλια της Σίλικον Βάλεϊ ιδρύουν ή χρηματοδοτούν εταιρείες, που προσφέρουν δωρεάν εφαρμογές, μόνο και μόνο για να συλλέξουν και να πουλήσουν τα προσωπικά σας δεδομένα μόλις τις χρησιμοποιήσετε. Σ' αυτό οφείλεται ο τόσο μεγάλος αριθμός διαθέσιμων δωρεάν εφαρμογών και παιχνιδιών για έξυπνα κινητά τηλέφωνα, PDA, tablet και προσωπικούς υπολογιστές. Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορικής διαδρομής του διαδικτύου, ο κύριος στόχος αυτής της συλλογής δεδομένων ήταν το κλασικό μάρκετινγκ για την προώθηση προϊόντων. Ομως, όλο και περισσότερο, η συλλογή δεδομένων των χρηστών προχωρά πολύ πέρα από την απλή διαφήμιση και την παροχή της δυνατότητας στις ασφαλιστικές εταιρείες, στις ιδιωτικές εταιρείες παροχής υπηρεσιών υγείας και σε άλλες επιχειρήσεις να κερδίσουν αναλύοντας τα προσωπικά σας δεδομένα εν αγνοία σας. Τώρα, βασισμένα σε αυτή την ανάλυση, τα μονοπώλια αποφασίζουν για λογαριασμό σας τι και πώς αξίζει να βλέπετε στο διαδίκτυο, ή αν δεν αξίζει καν να ασχοληθούν μαζί σας για να σας «σπρώξουν» προϊόντα.

«Μαγική εικόνα»

Μερικοί - όχι τυχαίοι και όχι τυχαία - χαρακτηρίζουν αυτή την τάση ως «εξατομίκευση» του διαδικτύου, περιγραφή που την κάνει να ακούγεται αθώα, αν όχι διασκεδαστική και χρήσιμη, καθώς π.χ. οι διαφημίσεις που μπορεί να συναντήσει κανείς κατά την πλοήγηση, θα είναι στα χρωματικά σύνολα της αρεσκείας του. Δεν είναι όμως ούτε τόσο αθώα, ούτε τόσο ανώδυνη η εξέλιξη αυτή.

Η χρήση των διαδικτυακών καταστημάτων για αγορές παρουσιάζει αυξητική τάση σε παγκόσμια κλίμακα, καθώς λόγω περιορισμένου λειτουργικού κόστους μπορούν να προσφέρουν τα προϊόντα σε χαμηλότερες τιμές συγκριτικά με τα συμβατικά καταστήματα. Κατά 61% αυξήθηκαν οι αγορές μέσω διαδικτύου στην Ελλάδα το 2012, σε σχέση με το 2011, με μέσο ετήσιο ρυθμό αύξησης των online καταναλωτών την τελευταία πενταετία 18,5%. Ανιχνεύοντας αυτή την τάση, η Google κατοχύρωσε τον περασμένο Σεπτέμβρη πατέντα, που επιτρέπει τη δυναμική προσαρμογή των τιμών στα διαδικτυακά καταστήματα. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να ανεβάσει αυτόματα την τιμή ενός προϊόντος αν με βάση το προφίλ του επισκέπτη του ηλεκτρονικού καταστήματος συνάγει ότι είναι πιο πιθανός αγοραστής από το μέσο χρήστη. Κατ' ανάλογο τρόπο μπορεί να μειώσει την τιμή για να εξωθήσει τον επισκέπτη σε αγορά προϊόντος που δεν τον ενδιαφέρει πραγματικά, εμφανίζοντάς το ως «ευκαιρία». Ο επισκέπτης του ηλεκτρονικού καταστήματος δεν θα ξέρει ότι πληρώνει διαφορετικό ποσό για το ίδιο προϊόν σε σχέση με κάποιον άλλον που το αγοράζει την ίδια στιγμή.

Ακολουθώντας ψυχολογικές μεθόδους ενίσχυσης αντιλήψεων, η αόρατη χειραγώγηση μπορεί να γίνει και σε τομείς όπως η αναζήτηση πληροφοριών, με εμφάνιση πρώτων εκείνων των πληροφοριών που ταιριάζουν καλύτερα με το καταγεγραμμένο προφίλ του χρήστη. Το ίδιο και στην ανταλλαγή απόψεων για πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα σε διαδικτυακά φόρα, με προώθηση σε πρώτο πλάνο απόψεων που ενισχύουν τις προϋπάρχουσες αντιλήψεις του χρήστη. Φυσικά, τίποτα δεν εμποδίζει να χρησιμοποιηθεί το προφίλ ...εκτός προδιαγραφών της πατέντας της Google, για τη σταδιακή προσαρμογή του διαδικτυακού επισκέπτη, στα επιθυμητά από τα μονοπώλια καταναλωτικά, ιδεολογικά και πολιτικά πρότυπα.

Το διαδίκτυο είναι γεμάτο παγίδες και χώρος όπου ευδοκιμούν οι αυταπάτες, ο αποπροσανατολισμός και η χειραγώγηση. Μόνο έχοντας βαθιά επίγνωση αυτής της πραγματικότητας μπορεί να ελπίζει κανείς σε ωφέλιμη και ασφαλή αξιοποίησή του. Ως μαζικό μέσο επικοινωνίας και έκφρασης το διαδίκτυο μπορεί και πρέπει να αξιοποιείται για την εξυπηρέτηση λαϊκών αναγκών, για τη δημιουργία και διάδοση πολιτισμού και αξιών. Υπόκειται όμως κι αυτό στους περιορισμούς που επιβάλει η οικονομική, πολιτική και ιδεολογική κυριαρχία της αστικής τάξης στην κοινωνία.

Πηγή: ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»