ζούμε, όπως ξέρετε, σε εποχή πολύ σκληρή
κι είναι, όποιος γνοιάζεται, σοφός,
μα είναι ηλίθιος και βλαξ όποιος αδιαφορεί.
Χτίκιασε ο κόσμος και θέλει να γελάσει,
έτσι και μεις, μια κωμωδία χοντρή επήραμε για βάση
κι αντί με σταγονόμετρο το γέλιο να μετράμε,
γέλιο με το καντάρι απόψε, απλόχερο ζητάμε.
Κι όπως το θέλει η ανάγκη
στο ένα χέρι το γέλιο θα κρατάμε,
Και στ' άλλο, με το τσεκούρι θα χτυπάμε.
Θα δείτε λοιπόν απόψε, αγαπητό κοινό,
ένα ζώο παμφάγο, θεριό προϊστορικό,
πνιγμένο στα ξίγκια, άχρηστο και περιττό,
ιδιοκτήτης τ' όνομά του, όλοι τον ξέρετε καλά,
Γαιοχτήμονας και βάλε, με τη σέσουλα λεφτά,
ξεδιάντροπα ξέρει μονάχα να τρώει, να πίνει, να γλεντά,
ανθρώπους βασανίζει, τους τρώει τα παιδιά,
την όμορφη πατρίδα μας σπρώχνει στη συμφορά.
O λόγος του Μπρεχτ, 115 χρόνια από τη γέννησή του (10/2/1898) και 56 από το θάνατό του (14/5/1956), παραμένει σπουδαία «φωνή» του σήμερα και του αύριο, γιατί πάντα θα συνομιλεί με όλους τους εκμεταλλευόμενους ανθρώπους και λαούς. Γιατί συνδέει πλούτο σκέψης και λαϊκή απλότητα έκφρασης. Γιατί μιλά με τρυφερότητα για τη σκληρότητα των εκμεταλλευτών. Ο διαλεκτικός Μπρεχτ ήξερε ότι το θέατρο «μπορεί να αναλάβει μια τέτοια κριτική στάση, αν παραδοθεί το ίδιο στα ορμητικά ρεύματα μες στην κοινωνία και συνταιριαστεί μ' εκείνους που θα πρέπει να είναι οι πιο ανυπόμονοι να πραγματοποιήσουν μεγάλες μεταβολές». Και προς αυτήν την κατεύθυνση τον ωθούσε «μια ξεκάθαρη επιθυμία, να εξελίξουμε την τέχνη μας με τις απαιτήσεις της εποχής μας. Το θέατρο πρέπει να μπει στην υπηρεσία της πραγματικότητας».Υπογράμμιζε, μάλιστα, ότι οι εκμεταλλευόμενοι πρέπει να«ψυχαγωγηθούν με τη σοφία που προέρχεται από τη λύση των προβλημάτων, με το θυμό που σ' αυτόν μπορεί ωφέλιμα να μετατραπεί ο οίκτος για τους καταπιεσμένους, με το σεβασμό μπρος στο αξιοσέβαστο της ανθρωπιάς, δηλαδή της φιλανθρωπίας, και, με δυο λόγια, με καθετί που τέρπει τους παραγωγικούς ανθρώπους».
 |
Ο Κώστας Καζάκος παρουσιάζει με μεγάλη επιτυχία, στο θέατρο «Τζένη Καρέζη», το σπουδαίο έργο του μεγάλου δραματουργού, «Ο αφέντης Πούντιλα και ο δούλος του ο Μάττι», με πολυμελή θίασο και μουσικούς που παίζουν επί σκηνής.
-- Ποιος είναι ο αφέντης Πούντιλα και ποιος ο δούλος του ο Μάττι. Είναι δύο ήρωες μιας περασμένης εποχής ή σύγχρονοί μας;
-- Οσο παλιό κι όσο σύγχρονο είναι το σύστημα της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, δηλαδή, η ατομική ιδιοκτησία και το κεφάλαιο, άλλο τόσο παλιός και σύγχρονος είναι ο αφέντης κι ο δούλος του. Ο Πούντιλα είναι ο τυπικός καπιταλιστής που μέσα από τους αιώνες κατάφερε να αποκτήσει την ευελιξία και μπορεί να μεταμορφώνεται από το ανθρωποφάγο θηρίο που είναι η φύση του, σε κανονικό άνθρωπο όταν μεθάει. Ετσι, καταφέρνει να απορροφά τις αντιδράσεις, να ξεγελάει και να επιβιώνει. Και με τα δύο προσωπεία εξυπηρετεί αποκλειστικά τα συμφέροντά του και συγχρόνως καλύπτει το κενό της απελπιστικής του μοναξιάς. Ο αντίποδάς του, ο Μάττι, από τη μια μεριά έχει συνείδηση του τι σημαίνει να μισθώνεις την εργασία σου σ' ένα αφεντικό, αλλά από την άλλη γοητεύεται από το ανθρώπινο προσωπείο του Πούντιλα, δε διαθέτει από την αρχή την οργάνωση που χρειάζεται για να αντιτάξει αποτελεσματική αντίσταση και η εκμετάλλευση παρατείνεται. Ο Μάττι, όμως, είναι άνθρωπος δυνατός, με ανοιχτό μυαλό και ανεξάρτητο πνεύμα, συσσωρεύει την πείρα, συνειδητοποιείται ταξικά, ολοκληρώνει την προσωπικότητά του, εξελίσσεται δηλαδή στη διάρκεια του έργου και οδηγείται στην αναπόφευκτη ρήξη. Είναι αυτός που εκπροσωπεί την προοπτική του λαϊκού κινήματος.
 |
-- Λέει κάπου ο Μπρεχτ, «Τι ωφελεί να γράψει κανείς κάτι θαρραλέο απ' όπου να βγαίνει πως η κατάσταση που βρισκόμαστε είναι βάρβαρη (που είναι αλήθεια) αν δε φαίνεται ξεκάθαρα για ποιο λόγο φτάσαμε σ' αυτή την κατάσταση; Πρέπει να πούμε ότι τα βασανιστήρια γίνονται γιατί πρέπει να διατηρηθούν οι σχέσεις ιδιοχτησίας». Πιστεύετε ότι αυτή η θέση του Μπρεχτ είναι η απάντηση σ' αυτά που σήμερα ζούμε;
-- Είναι απολύτως ξεκάθαρο. Σήμερα ο λαός βασανίζεται στην κυριολεξία, ακριβώς για να διατηρηθούν οι σχέσεις ιδιοκτησίας. Η πλουτοκρατία θυσιάζει το λαό, είτε στον πόλεμο με τη σφαγή είτε στην ειρήνη με τα οικονομικά μέτρα και την εξαθλίωση.
-- Ο διδακτισμός των έργων του Μπρεχτ είναι μια έννοια αρκετά παρεξηγημένη για πολλά χρόνια;
-- Ο διδακτισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί με απλοϊκό ή ακόμα και με χυδαίο τρόπο. Και τότε δε διδάσκει αλλά παραπλανά. Η Τέχνη, όμως, αν δε διδάσκει, δεν έχει κανένα λόγο ύπαρξης. Ο τρόπος της, όμως, ακολουθεί τους νόμους της αισθητικής και είναι ντυμένος με υψηλή ποίηση. Κι ο Μπρεχτ επειδή είναι μεγάλος ποιητής, πάλεψε σ' όλη του τη ζωή για να διαμορφώσει τον προσωπικό του τρόπο.
-- Η σχέση του με την εργατική τάξη είναι αυτή που ώθησε την τέχνη του στο ριζοσπαστισμό;
 |
-- Η Τέχνη στάθηκε πάντα στο πλευρό των αδυνάτων. Συμπαραστέκεται στους καταπιεσμένους, στους ποδοπατημένους, σ' αυτούς που τους τα πήρανε όλα. Αυτούς προσπαθεί να αλαφρώσει από τα βάσανά τους και να τους δείξει το δρόμο για την οριστική τους απαλλαγή. Για την οριστική τους απελευθέρωση. Δεν έχουμε κανένα έργο αληθινής Τέχνης που να προσπαθεί να απαλλάξει την πλουτοκρατία από τα δικά της βάσανα και να την απελευθερώσει.
-- Στη χαραυγή του 21ου αιώνα, σ' έναν κόσμο βαθύτατων αλλαγών, αναπόφευκτα αναρωτιόμαστε: Τι έχει χαθεί και τι ενσωματώθηκε στην παγκόσμια θεατρική παράδοση από τη θεωρία και την πρακτική του Μπρεχτ για το θέατρο;
-- Διαπιστώνουμε μια οργανωμένη προσπάθεια κατασυκοφάντησης και μείωσης της προσωπικότητας και του έργου αυτού του μεγάλου ανθρώπου του παγκόσμιου θεάτρου. Αλλά δε χρειάζεται να ανησυχούμε. Τα καρποφόρα δέντρα πετροβολούν οι άνθρωποι. Σ' όλες τις δύσκολες ώρες μας, ο Μπρεχτ θα είναι ένα από τα ασφαλέστερα καταφύγιά μας.
-- Ωστόσο, ο Μπρεχτ δεν έπαιζε τον δογματικό δάσκαλο, όπως μερικοί θέλουν να τον παρουσιάζουν. Στον επίλογο, για παράδειγμα, του έργου «Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν» γράφει: «Πώς αυτό το κακό θα τελειώσει, ψάξτε να βρείτε μοναχοί σας... Πήγαινε ψάξε, αγαπητό κοινό, μια κατάλληλη λύση πρέπει να υπάρχει. Πρέπει, πρέπει, πρέπει!».
 |
-- Ο Μπρεχτ είναι μέγας διαλεκτικός. Δε θα μπορούσε ποτέ να είναι ένας δογματικός δάσκαλος. Δηλαδή στείρος. Είναι συγκινητική η εμπιστοσύνη του στους απλούς ανθρώπους του μόχθου. Και τους παροτρύνει να ψάχνουν. Γιατί αν δεν ψάξουν μόνοι τους, η «κατάλληλη λύση» όλο και θα απομακρύνεται από τη ζωή τους.
-- Οσοι αποκλείουν κατηγορηματικά την πολιτική από την Τέχνη, υπηρετούν μια πολιτική σκοπιμότητα, προκειμένου να μη θίγονται τα κακώς κείμενα;
-- Η Τέχνη είναι πολιτική πράξη αφεαυτής. Αλλωστε, όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι πολιτική πράξη. Η μια σκοπιμότητα είναι η δημιουργία μιας αληθινά ανθρώπινης κοινωνίας, απαλλαγμένης από την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, δηλαδή μιας κοινωνίας αταξικής, και η άλλη είναι η σκοπιμότητα της στασιμότητας, της ακινησίας, δηλαδή του θανάτου. Και ο δρόμος της ζωής και ο δρόμος του θανάτου είναι πολιτική.
-- Ο διαλεκτικός Μπρεχτ ήξερε ότι το θέατρο «μπορεί να αναλάβει μια κριτική στάση, αν παραδοθεί το ίδιο στα ορμητικά ρεύματα μες στην κοινωνία και συνταιριαστεί μ' εκείνους που θα πρέπει να είναι οι πιο ανυπόμονοι να πραγματοποιήσουν μεγάλες μεταβολές». Το θέατρο σήμερα βρίσκεται μακριά από αυτή την άποψη και γιατί;
-- Η Τέχνη και το Θέατρο ειδικότερα αλλά και όλοι οι θεσμοί της κοινωνικής μας ζωής βρίσκονται κάτω από τον ασφυκτικό έλεγχο της οικονομικής ολιγαρχίας. Τα πρωτοπόρα τμήματα του λαού, αυτά που είναι ταγμένα να πραγματοποιήσουν τις μεγάλες αλλαγές, δηλαδή η εργατική τάξη και το ευρύτερο λαϊκό κίνημα, οφείλουν να γιγαντωθούν σε ένα ορμητικό ποτάμι, που θα σαρώσει τα πάντα στο πέρασμά του. Το Θέατρο και οι άνθρωποί του στην πλειονότητά τους είναι σήμερα συμβιβασμένοι, αναποτελεσματικοί, έως και αδρανείς. Είναι λάθος όμως να νομίζουμε ότι δεν υπάρχουν οι καλλιτέχνες που αγωνίζονται να σταθούν στο πλευρό της εργατικής τάξης, παρά τις ασφυκτικές πιέσεις και τους αποκλεισμούς. Η σχέση είναι διαλεκτική. Οταν η εργατική τάξη αποκατασταθεί στα δίκαιά της, οι συμβιβασμένοι και οι καιροσκόποι θα συνταχθούν αναγκαστικά μαζί της.
 |
-- Ας επανέλθουμε στον αφέντη Πούντιλα και τον δούλο του τον Μάττι. Με δύο λόγια, τι αποκαλύπτει ο Μπρεχτ μέσα από αυτό το έργο και ποιο μήνυμα μοιράζεται με το θεατή;
-- Ο Μπρεχτ, με άμεσο, λαϊκό και διασκεδαστικό τρόπο, αποκαλύπτει σ' αυτό το έργο του το νόημα της ζωής, την αλήθεια που είναι κρυμμένη παντού μπροστά στα μάτια μας και που δεν μπορούμε να την εντοπίσουμε, πνιγμένοι μέσα στα βαλτόνερα μιας βάρβαρης και χυδαίας καθημερινότητας. Και μας κάνει να αναρωτιόμαστε: Μα τόσο απλά είναι τα πράγματα; Και γιατί εγώ δεν μπορούσα να τα δω; Και τότε η κριτική μας σκέψη παίρνει φωτιά. Και όλα ξαφνικά μπορούν να αλλάξουν.
...Τα δάκρυα κι η συγκίνηση δεν ωφελούν.
Η πείνα και τα βάσανα εκδίκηση ζητούν.
Ηρθε η ώρα να πάρουμε τις στράτες
Κι οι δούλοι, να σου γυρίσουμε τις πλάτες.
Οι κοινωνικοί εταίροι είναι μεγάλο ψέμα
Δούλος κι αφέντης ποτέ δεν γίνοντ' ένα.
Μην ψάχνεις δούλε γι' αφεντικό καλό
Κοίτα να γίνεις του εαυτού σου αφεντικό.
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου