Αναδρομή στην ιστορία της Ουκρανίας

Ορισμένα στοιχεία για την ιστορία της Ουκρανίας και ιδιαίτερα του 20ού αιώνα είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για να κατανοηθεί η σημερινή εξέλιξη στην πρώην δεύτερη Σοσιαλιστική Δημοκρατία στη δύναμη της ΕΣΣΔ.

Με την ανάπτυξη του καπιταλισμού και την αποδυνάμωση των φεουδαρχικών δομών δυναμώνει και ο αγώνας του ουκρανικού λαού για κοινωνική απελευθέρωση, που συναντιέται με τον επαναστατικό αγώνα του ρωσικού και των άλλων λαών της ρωσικής αυτοκρατορίας κατά του τσαρισμού και του καπιταλισμού. Οι εργάτες συνειδητοποιούν την ανάγκη της κοινής πάλης ενάντια στους εκμεταλλευτές τους, κάτι που εντείνεται με τα επιπρόσθετα βάσανα του Α' Παγκόσμιου Πολέμου 1914-18 και καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη συνειδητοποίηση έχει η ανάδειξη του μπολσεβικισμού με ηγέτη τον Λένιν.

Επανάσταση του Φλεβάρη, Μεγάλη Οχτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση και αντίδραση των αστών

Με τη νίκη της αστικοδημοκρατικής Επανάστασης του Φλεβάρη στην Ουκρανία, υπό τσαρική κυριαρχία στο μεγαλύτερο μέρος της, επικράτησε η δυαδική εξουσία. Την αντεπαναστατική πολιτική της Προσωρινής Κυβέρνησης υποστήριζαν οι μενσεβίκοι και oι εσέροι, που είχαν τότε την πλειοψηφία στα Σοβιέτ, καθώς και η αστική εθνικιστική Τσεντράλναγια Ράντα (Κεντρικό Συμβούλιο), που ιδρύθηκε το Μάρτη του 1917 στο Κίεβο. Η συνέχιση του ιμπεριαλιστικού πολέμου και η αντιλαϊκή πολιτική της Προσωρινής Κυβέρνησης οδήγησαν στην επιδείνωση της ζωής των εργαζομένων.

Μοναδικοί εκφραστές του αγώνα των Ουκρανών εργαζομένων ήταν oι μπολσεβίκοι. Βγαίνοντας από την παρανομία δυνάμωσαν τις γραμμές τους, δούλευαν εντατικά στα Σοβιέτ. Οι θέσεις του Απρίλη του Β. I. Λένιν επιδοκιμάστηκαν από τις μεγαλύτερες κομματικές οργανώσεις. Οι μπολσεβίκοι ήταν αντίθετοι τόσο με τη σοβινιστική πολιτική της Προσωρινής Κυβέρνησης, όσο και με την αντιλαϊκή εθνικιστική πολιτική της Τσεντράλναγια Ράντα.

Τα επαναστατικά γεγονότα στη Ρωσία επέδρασαν και στην Ουκρανία. Τα Σοβιέτ Οδησσού, Κιέβου, Τσερνίγκοφ και πολλών πόλεων και οικισμών του Ντονμπάς πήραν την απόφαση για το πέρασμα της εξουσίας στα Σοβιέτ. Η νίκη της Μεγάλης Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης ανταποκρινόταν στους εθνικούς πόθους και τα κοινωνικά συμφέροντα όλων των λαών της ρωσικής αυτοκρατορίας, μαζί και του ουκρανικού. Οι εργαζόμενοι επιδοκίμασαν τα Διατάγματα που ψήφισε το 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ και υποστήριξαν ολόψυχα τη σοβιετική κυβέρνηση με επικεφαλής τον Β. I. Λένιν. Στο Κίεβο στις 29 Οκτώβρη 1917 η κοινή συνεδρίαση των Σοβιέτ των αντιπροσώπων των εργατών και στρατιωτών ενέκρινε το μπολσεβίκικο σχέδιο απόφασης να υποστηριχθεί η εξέγερση στην Πετρούπολη και να δοθεί η εξουσία στην ΠΕΕ (Προσωρινή Επαναστατική Επιτροπή) στο Κίεβο. Υστερα από σκληρές μάχες στις 29-31 Οκτώβρη του 1917 τα στρατεύματα της Προσωρινής Κυβέρνησης ηττήθηκαν, αλλά τη νίκη των επαναστατημένων εργατών και στρατιωτών εκμεταλλεύθηκε η ουκρανική αστική τάξη. Η Τσεντράλναγια Ράντα κατέλαβε τα κυβερνητικά ιδρύματα και αυτοανακηρύχθηκε σε Ανώτατη Εξουσία. Στις 7 Νοέμβρη η Τσεντράλναγια Ράντα εξέδωσε Διάταγμα με το οποίο ανακήρυξε την Ουκρανία «Λαϊκή Δημοκρατία» και, προσπαθώντας να εξουδετερώσει την επίδραση των λενινιστικών διαταγμάτων, υποσχέθηκε δημαγωγικά να επιβάλει κρατικό έλεγχο στη βιομηχανία, να θεσπίσει το 8ωρο, να δώσει τη γη στους αγρότες. Ταυτόχρονα, εξαπέλυσε τρομοκρατία κατά των δυνάμεων της Επανάστασης, διέλυσε τα Σοβιέτ, συνέλαβε τους μπολσεβίκους. Αφόπλισε τα αποσπάσματα της Κόκκινης Φρουράς και τα επαναστατικά στρατιωτικά τμήματα. Στάλθηκαν στρατιωτικά αποσπάσματα ενάντια στους αγρότες που μοιράστηκαν τη γη των τσιφλικάδων. Αποκατέστησε επαφές με τους αρχηγούς της «Αντάντ», υποστήριξε τη συνέχιση του ιμπεριαλιστικού πολέμου, ενώ ταυτόχρονα αποδιοργάνωσε το μέτωπο, ανακαλώντας τους Ουκρανούς στρατιώτες, αποκατέστησε επαφές με τις αντεπαναστατικές δυνάμεις της Ρωσίας και ιδιαίτερα του Ντον.

Η Τσεντράλναγια Ράντα έγινε μια από τις κεντρικές εστίες της πανρωσικής αντεπανάστασης.

Στο Χάρκοβο στις 11-12 Δεκέμβρη του 1917 έγινε το 1ο Πανουκρανικό Συνέδριο των Σοβιέτ, που ανακήρυξε την Ουκρανική Σοβιετική Δημοκρατία. Το συνέδριο πήρε απόφαση να συνάψει ομοσπονδιακές σχέσεις με τη Σοβιετική Ρωσία, εξέλεξε την ΚΕΕ των Σοβιέτ της Ουκρανίας που στις 17 Δεκέμβρη σχημάτισε την πρώτη σοβιετική κυβέρνηση της Ουκρανίας - τη Λαϊκή Γραμματεία [Αρτιόμ (Φ. Α. Σεργκέγεφ), Ε. Μπ. Μπος, Β. Π. Ζατόνσκι, Ν. Α. Σκτίπνικ κ.ά.]. Το Δεκέμβρη 1917 - Γενάρη 1918 η πάλη κατά της Τσεντράλναγια Ράντα πήρε παλλαϊκό χαρακτήρα, ακολούθησαν εξεγέρσεις σε όλες τις περιοχές και στις 26 Γενάρη απελευθέρωσαν και το Κίεβο.

Η αρχική περίοδος της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην Ουκρανία σε ειρηνικές συνθήκες ήταν σύντομη. Επιβάλλοντας στη Σοβιετική Ρωσία τη ληστρική συνθήκη του Μπρεστ (1918), οι ιμπεριαλιστές της Γερμανίας και της Αυστρουγγαρίας χρησιμοποίησαν το σύμφωνο με την Τσερντράλναγια Ράντα της 27ης Γενάρη 1918, με βάση το οποίο είχε ζητήσει τη στρατιωτική βοήθεια της Γερμανίας κατά της Σοβιετικής Ρωσίας και άρχισαν την κατάληψη της Ουκρανίας. Στην εκστρατεία αυτή συνέδραμε και η ελληνική αστική τάξη, με την γνωστή «Ουκρανική Εκστρατεία».

Συμβολή στην ίδρυση της ΕΣΣΔ

Μετά την εκδίωξη των εισβολέων τα καθήκοντα της ανόρθωσης της λαϊκής οικονομίας εξετάστηκαν στο 5ο Πανουκρανικό Συνέδριο των Σοβιέτ (1921) . Μεγάλη σημασία για την ανόρθωση της οικονομίας της Ουκρανία είχε η απόφαση του 10ου Συνεδρίου του ΡΚΚ (μπ), για το πέρασμα στη νέα οικονομική πολιτική. Οι εργαζόμενοι της Ουκρανίας ήταν από τους πρωτεργάτες της συνένωσης των Σοβιετικών Δημοκρατιών σε ενιαίο κράτος. Το 7ο Πανουκρανικό Συνέδριο των Σοβιέτ (1922) τάχθηκε υπέρ της δημιουργίας ενιαίου σοβιετικού ενωσιακού κράτους. Στο 1ο Πανενωσιακό Συνέδριο των Σοβιέτ (Δεκέμβρης 1922) αντιπροσωπία της Ουκρανίας συμμετείχε στην κύρωση του Συμφώνου και της Διακήρυξης για το σχηματισμό της Ενωσης ΣΣΔ, στη δύναμη της οποίας εντάχθηκε η ΣΣΔ Ουκρανίας. Την περίοδο της σοσιαλιστικής εκβιομηχάνισης στην Ουκρανία όπως και σε όλη τη χώρα των Σοβιέτ αναπτύχθηκε η σοσιαλιστική άμιλλα, ξεπεράστηκαν αντιστάσεις όπως αυτές των ιδιωτών αγροτών κουλάκων στη διαδικασία κολεκτιβοποίησης, δημιουργήθηκε το κολχόζνικο σύστημα. Η περίοδος του 1921-23, που συνδυάστηκε από κακή σοδειά και ταυτόχρονα από τη δράση σαμποτάζ των κουλάκων, χρησιμοποιήθηκε από την αστική προπαγάνδα ως ο «λιμός» που δήθεν προκάλεσαν οι μπολσεβίκοι.

Στις αρχές του Β' Παγκόσμιου Πολέμου 1939-45 η Πολωνία κατελήφθη από τη φασιστική Γερμανία. Η σοβιετική κυβέρνηση ανέλαβε υπό την προστασία της τη ζωή και την περιουσία του πληθυσμού της Δυτικής Ουκρανίας. Στις 17 Σεπτέμβρη 1939 ο σοβιετικός στρατός μπήκε στο έδαφος της Δυτικής Ουκρανίας. Η Λαϊκή Συνέλευση που εξέλεξαν oι εργαζόμενοι στις 27 Οκτώβρη ενέκρινε τη Διακήρυξη για την εγκαθίδρυση της σοβιετικής εξουσίας στη Δυτική Ουκρανία και αποφάσισε να ζητήσει από το Ανώτατο Σοβιέτ της Ενωσης ΣΣΔ να γίνει δεκτή στους κόλπους της ΕΣΣΔ και να ενωθεί με την ΣΣΔ Ουκρανίας. Στις 28 Οκτώβρη ψηφίστηκε η Διακήρυξη για τη δήμευση των τσιφλικάδικων γαιών, την εθνικοποίηση των τραπεζών και της μεγάλης βιομηχανίας. Η έκτακτη 5η Σύνοδος του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ ψήφισε την 1η Νοέμβρη το νόμο για την ένταξη της Δυτικής Ουκρανίας στη δύναμη της ΕΣΣΔ και την Ενωσή της με την ΣΣΔ Ουκρανίας.

Στη διάρκεια της φασιστικής εισβολής μεταφέρθηκαν στα μετόπισθεν πάνω από 550 μεγάλες βιομηχανίες (από τον Ιούλη ως τον Οκτώβρη 1941) και 3,5 εκατ. άτομα. Η ηρωική άμυνα του Κιέβου και της Οδησσού βοήθησε το σοβιετικό στρατό να ματαιώσει το σχέδιο του εχθρού για κεραυνοβόλο προέλαση προς τη Μόσχα, την Κριμαία και τον Καύκασο. Οι χιτλερικοί, καταλαμβάνοντας την Ουκρανία, τη διαμέλισαν. Μεταξύ των ποταμών Μπουγκ και Δνείπερου σχημάτισαν το ρουμανικό γενικό κυβερνείο «Τρανσνίστρια», ένα μέρος των δυτικών περιοχών με την ονομασία Ντιστρίκτ «Γαλικία» δόθηκε στο γενικό κυβερνείο των πολωνικών εδαφών. Το υπόλοιπο τμήμα της Ουκρανίας, με εξαίρεση τις περιοχές κοντά στο μέτωπο (Ντονμπάς και μερικές άλλες), βρισκόταν υπό την εξουσία του ονομαζόμενου ράιχσκο-μισαριάτ. Παντού επιβλήθηκε τρομοκρατικό καθεστώς. Στη διάρκεια της κατοχής oι φασίστες εξόντωσαν στην Ουκρανία γύρω στα 5 εκατ. ανθρώπους και πάνω από 2 εκατ. στάλθηκαν να δουλέψουν στην Ευρώπη. Στα κακουργήματα αυτά συμμετείχαν και oι Ουκρανοί αστοί εθνικιστές, όπως ο Στεπάν Μπαντέρα, που υμνούν οι σημερινοί εθνικιστές.

Αναβίωση του εθνικισμού μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού

Με τη συντριβή των γερμανοφασιστικών στρατευμάτων στο Στάλινγκραντ άρχισε η απελευθέρωση της Ουκρανίας και η δημιουργική συμμετοχή στη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Οι εσωτερικές ανεπάρκειες, η διαβρωτική επίδραση του οπορτουνισμού μετά το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ το 1956, η παραβίαση των αρχών σοσιαλιστικής οικοδόμησης και η επικράτηση των εμπορευματικών σχέσεων, των εργαλείων της αγοράς, όταν έπρεπε να δοθεί ώθηση στις σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής οδήγησαν σταδιακά στην καπιταλιστική παλινόρθωση και τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1990-91.

Η Ουκρανία ακολούθησε την τύχη και των άλλων Δημοκρατιών στην αναβίωση του εθνικισμού και τη βάρβαρη εκμετάλλευση των εργαζομένων. Τα πρώτα χρόνια της λεγόμενης ανεξαρτησίας βρήκαν την Ουκρανία σε τραγική οικονομική κατάσταση. Οι εκπρόσωποι των αστών, που καταλήστευσαν το λαϊκό πλούτο, χωρίστηκαν σε φιλορώσους και φιλοδυτικούς ανάλογα με την επιλογή ιμπεριαλιστικού στρατοπέδου.

Το Νοέμβρη του 2004 στην Ουκρανία έγιναν προεδρικές εκλογές τις οποίες στο δεύτερο γύρο κέρδισε ο εκλεκτός του τότε Προέδρου Λεονίτ Κούτσμα, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, εκπρόσωπος του φιλορωσικού Κόμματος των Περιφερειών. Η αντιπολίτευση δεν συμφώνησε με τα αποτελέσματα των εκλογών, θεωρώντας ότι πραγματοποιήθηκε εκτεταμένη νοθεία κυρίως στην Ανατολική Ουκρανία. Επιστρατεύοντας τους οπαδούς του, ο αρχηγός της ενωμένης, στο κόμμα «Η Ουκρανία μας», αντιπολίτευσης Βίκτορ Γιούστσενκο ζήτησε την εκ νέου πραγματοποίηση του δεύτερου γύρου των εκλογών. Με στήριξη από τους Δυτικούς ιμπεριαλιστές στήθηκε η λεγόμενη πορτοκαλί επανάσταση. Το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας σε συνεννόηση με τον Πρόεδρο Κούτσμα αποφάσισε την επανάληψη του δεύτερου γύρου, στην οποία κέρδισε ο Γιούστσενκο και οι συνεργάτες του όπως η Γιούλια Τιμοσένκο, που έγινε πρωθυπουργός.

Το 2010 ο Γιανουκόβιτς έγινε ο διάδοχός του Γιούστσενκο ως Πρόεδρος της Ουκρανίας για να ακολουθήσουν στη συνέχεια τα χρόνια που επιχείρησε να αποκτήσει υπέρμετρες εξουσίες και να κάνει τα παζάρια με την ΕΕ. Και ενώ όλα έδειχναν ότι θα πήγαινε σε μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου, τελικά το Νοέμβρη του 2013 έκανε πίσω καθώς το μεγαλύτερο τμήμα των κεφαλαιοκρατών που έβλεπε προς την καπιταλιστική Ρωσία θεωρούσε ότι απειλούνταν τα συμφέροντά του. Η ρωσική αστική τάξη εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία, πρόσφερε δάνειο και μείωση στην τιμή του φυσικού αερίου (που ήταν ένα σημείο αιχμής στις σχέσεις των δύο χωρών - με αφορμή αυτό φυλακίστηκε η Τιμοσένκο για διαφθορα) και φτάσαμε στις αντιδράσεις των φιλοδυτικών, την ανοιχτή στήριξή τους και την επέμβαση στα εσωτερικά της Ουκρανίας από ΕΕ - ΗΠΑ και τα αιματηρά γεγονότα της τελευταίας βδομάδας.

(Αναδημοσίευση από τον «Κυριακάτικο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ», 23/2/2014)