Το πρόβλημα της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας- Μέρος 5o

VII.              - Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Έπειτα από την προηγούμενη ανάλυση πιστεύουμε πως μπορούμε να βάλουμε το πρόβλημα στην ουσιαστική του βάση. Και η ουσιαστική του βάση είναι η διδασκαλία της ελ­ληνικής γλώσσας που είναι μία στη σημερινή της μορφή, της φιλολογίας, που ξετυλίγει το ίδιο πολιτιστικό φαινόμε­νο, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

1.Η διδασκαλία των δύο γλωσσών (αρχαίας και νέας) πρέπει να τελειώσει. Όποιος μάθει σωστά και καλά τη σύγ­χρονη μορφή της ελληνικής γλώσσας, αυτός μπορεί να κα­ταλάβει και τα κείμενα που είναι γραμμένα στην αρχαία της μορφή, κι όχι μόνο στην Αττική, αλλά και στην Αλεξανδρινή στις μεταγενέστερες μορφές της και σ’ αυτήν την καθα­ρεύουσα των περασμένων 19ου και 20ού αιώνων. Το πρό­βλημα βρίσκεται στο αν και πόσο σωστά διδάσκεται η Ελλη­νική γλώσσα.

2.Η ταυτότητα και η ενότητα της γλώσσας μας είναι επι­στημονικά διαπιστωμένη. Η “κοινή νεοελληνική” δεν είναι όπως οι γλώσσες της Δυτικής Ευρώπης που είναι λατινογε­νείς. Η γλώσσα που χρησιμοποιούμε δεν είναι “ελληνογενής”, αλλά η ίδια η ελληνική σε μια μεταγενέστερη φάση της εξέλιξής της. Στη Δυτική Ευρώπη, οι γλώσσες των άλλων λαών σχηματίστηκαν με βάση πάντοτε το γλωσσικό τους ιδίωμα, που το ενίσχυσαν με την αξιοποίηση των γλωσσικών στοιχείων της λατινικής (κι αυτό είναι μια μεγάλη διαδικασία) και μάλιστα με τη μεσολάβηση της Καθολικής εκκλησίας. Στο χώρο όμως της Χριστιανικής Αυτοκρατορίας της Ανατο­λής, τα μεν φύλλα που εισδύσανε στον Ελλαδικό κορμό αφο­μοιώθηκαν κατά το μάλλον και ήττον γλωσσικά και εθνολογι­κά, ενώ στις Βόρειες περιοχές που τα Σλαβικά φύλα είχαν μια εξασφαλισμένη πληθυσμιακή πυκνότητα και συνοχή ενο­φθάλμισαν στα δικά τους γλωσσικά Ιδιώματα τα στοιχεία της Ελληνικής που προερχόταν από προηγμένα πολιτιστικά στρώματα. Γι’ αυτό το λόγο και ο βασικός κορμός της Ελληνι­κής γλώσσας είναι ατόφιος.

Η συντακτική δομή της γλώσσας που αποτελεί όχι απλά το μηχανισμό οργάνωσης του λόγου, αλλά αντιπροσωπεύει και την οπτική γωνία των πραγμάτων και τη στάση ζωής των ανθρώπων είναι ίδια. Η σύσταση των προτάσεων απλών και σύνθετων (λογικών περιόδων και επιρρηματικών σχέσεων) είναι αυτούσιες. Το αν το απαρέμφατο ή η μετοχή έχουν αναλυθεί σε απλές προσδιοριστικές προτάσεις, οι καταλή­ξεις των επιρρημάτων ή οι μορφές των επιρρηματικών σχέ­σεων είναι εμπρόθετες με περιορισμένο τον αριθμό των πτώσεων, οι οποίες τείνουν να εξαφανιστούν στη σημερινή φάση της γλωσσικής μας εξέλιξης (κάτι που έχει συντελεστεί κατά το μεγαλύτερο μέρος στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες), αυτό δεν δηλώνει αποκοπή. Το γεγονός ότι εμείς μάθαμε να προσεγγίζουμε τη γλώσσα μας μηχανικά, αυτό δεν σημαίνει ότι άλλαξε η γλώσσα, αλλά ότι η δική μας προσέγγιση δεν είναι σωστή.

Δεν θα παρασυρθούμε σε συγκρίσεις απάνω στη συντα­κτική δομή της γλώσσας, που δεν έχει για μας ιδιαίτερη ση­μασία και την όποια σύγκριση έχουμε κάμει σε άλλη μας ερ­γασία (1). Εκείνο όμως που σημειώνουμε είναι ότι η λογική δομή του λόγου μένει ανέγγιχτη: Η διάθεση ενεργητική ή παθητική (βάθος και επιφάνεια), οι επιρρηματικές σχέσεις του χώρου και του χρόνου, της λογικής ακολουθίας κτλ. μέ­νουν οι ίδιες. Η βασική διαφορά είναι η αναλυτική τάση της σύγχρονης και η απλοποίηση του κλιτικού συστήματος και απλοποίηση του συστήματος στα παρεπόμενα του ρήμα­τος.

Η μεγάλη δυσκολία που φαίνεται βουνό είναι ο λεξικός θησαυρός της Ελληνικής. Μέσα στο διάστημα των 3.000 χρόνων έχει συσσωρευτεί ένας τεράστιος λεξιλογικός πλούτος που γίνεται ακόμα μεγαλύτερος με την ποικιλία των εννοιών που παίρνουν οι λέξεις in contexx  με την κυριο­λεξία, τη μεταφορά και τις απηχητικές σημασίες της κάθε λέξης. Και εκτός όμως του ότι το ενεργό λεξιλόγιο είναι πά­ντοτε περιορισμένο σε κάποιο αριθμό λέξεων-εννοιών που κυκλοφορούν στην καθημερινή και την επιστημονική ζωή, ο πιο μεγάλος αριθμός των λέξεων (όχι μόνο για την Ελληνι­κή αλλά και για όλες τις γλώσσες του κόσμου είναι οριοθε-τημένος από την ίδια τη ζωή. Και τα προβλήματα που γεννιόνται λύνονται ή με το δανεισμό νέων λέξεων από άλλες γλώσσες, όταν πρόκειται να δηλωθούν πράγματα ή κατα­στάσεις νέες που δεν υπήρχαν πριν, ή με τη ενεργοποίηση γλωσσικών μονάδων από το ανενεργό λεξιλόγιο της γλώσ­σας.

VIII.            Για μας τους 'Ελληνες, το πρόβλημα γεννιέται από την ώρα που, για λόγους που δεν τους κρίνουμε εδώ, είμα­στε υποχρεωμένοι να χρησιμοποιήσουμε αρχαία ή και με­σαιωνικά κείμενα. Για μας είναι αναγκαίο, προκειμένου να πραγματοποιήσουμε μια σχετικά πιστή πρόσβαση, να επι­χειρήσουμε μια σειρά από παρεμβάσεις, που ευκολύνουν την εργασία μας:

(α) Η ετυμολογική προσέγγιση στην εκμάθηση της γλώσσας μας είναι απαραίτητη προϋπόθεση. Ο νέος όταν μαθαίνει μια γλώσσα, την ουσιαστική της γνωριμία την πραγματοποιεί με το ετυμολογικό της. Με την αναγνώριση των εννοιών μέσα από τις φωνητικές ή γραπτές μορφές και μέσα από τις παραγωγικές συνάφειες που διαπιστώνει ανάμεσα στους διαφόρους τύπους. Ξεκινάει από τα όμοια στοιχεία, ρίζες και θέματα και ταξινομεί τις ποικιλίες που αποχτάνε σιγά-σιγά σημασιολογικές ταυτότητες και λει­τουργία. ΓΓ αυτό και ο Μ. Τριανταφυλλίδης, γλωσσολόγος με βαθιά γνώση του γλωσσικού φαινομένου, στη μεγάλη του Γραμματική έχει σαν πρώτο αντικείμενο της μελέτης του το ετυμολογικό μέρος. Αυτή είναι η ουσιαστική πλευρά της γλώσσας.

(6) Η προσέγγιση του λεκτικού θησαυρού της γλώσσας πρέπει να πραγματοποιείται ίπ οοηίβχ. Αυτό σημαίνει ότι το νοηματικό περιεχόμενο της γλώσσας πρέπει να αναγνωρί­ζεται στη λειτουργική σημασία της λέξης μέσα στην πρότα­ση. Αυτό βοηθάει όχι απλά στη σύλληψη της Ιδέας που αποτυπώνει η λέξη, αλλά και στο ρόλο της μέσα στο λόγο. Και με τον τρόπο αυτό η έννοια αποκτάει βάθος και πλάτος και επί πλέον χροιά, που σχετίζεται με την ενδιάθετη στάση του ανθρώπου απέναντι στη ζωή και το συγκεκριμένο πρό­βλημα. Γ Γ αυτό και παρά την ευκολία της αναλυτικό-συνθετικής μεθόδου εκμάθησης της γλώσσας, παρά τις ευκολίες που παρέχει η φωνητική ανάλυση και σύνθεση των φθόγ­γων, είναι καθαρά μηχανική πράξη. Και στο μεν προφορικό λόγο το πρόβλημα δεν έχει ιδιαίτερες δυσκολίες, στο γρα­πτό όμως λόγο το πρόβλημα, που είναι θέμα απομνημόνευ­σης τύπων, για να έχει οργανική ενότητα, η διδασκαλία του πρέπει να βασίζεται στην εποπτεία μεγάλων τμημάτων αποτυπωμένου λόγου με λογικό νόημα και περιεχόμενο: περιόδους και προτάσεις και παράλληλα να επιχειρείται η συστηματική ανάλυση. Αυτό όμως είναι αντικείμενο άλλης μελέτης πέρα από το τυπικό πρόβλημα.

(γ) Η σπουδή του τυπικού μέρους της γλώσσας και της συντακτικής δομής είναι αναγκαία και πρέπει να συντελεί- ται παράλληλα με τον πλουτισμό του ενεργού λεξιλογίου και την ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας και της ικανό­τητας χειρισμού της σκέψης και πάντα στη λειτουργική κα­τασκευαστική δραστηριότητα. Μια τέτοια αντιμετώπιση της γλωσσικής εργασίας απαιτεί την κατασκευή ενός προ­γράμματος που θα πρέπει να λαβαίνει υπόψη της όχι μόνο τις δυνατότητες της ψυχολογικής και διανοητικής ικανότη-

ας του νέου ανθρώπου, αλλά και τις παράλληλες δραστη­ριότητες σε άλλα πεδία, όπως οι θετικές και κοινωνικές επιστήμες και ανάμεσα στις τελευταίες η λογοτεχνία. Μια τέτοια προσπάθεια αναλάβαμε δυο φορές, όχι με κύριο στόχο να “κατασκευάσουμε” πρόγραμμα διδασκαλίας, αλλά να δώσουμε ένα σκαρίφημα εργασίας στην πρώτη πε­ρίπτωση (2) και στη δεύτερη (3) να προδιαγράφουμε κάποιες μεθοδολογικές αρχές συγκρότησης της εργασίας. Οι απόψεις εκείνες κατά τη γνώμη μας είναι ισχυρές.