H σειρά αναφέρεται στην έκρηξη που σημειώθηκε στις 26 Απρίλη 1986, στον πυρηνικό αντιδραστήρα 4 του σταθμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο Τσέρνομπιλ της βόρειας Ουκρανίας, κοντά στην πόλη Πριπιάτ.
Παρότι η πολυδιαφημισμένη αυτή αμερικανο-βρετανική παραγωγή κατορθώνει να εξάψει το ενδιαφέρον του θεατή αποκτώντας απροσδόκητη απήχηση, ούτε μοναδική είναι, ούτε πρωτότυπη. Πρόκειται για μια πιο «έξυπνη» και καλύτερα επεξεργασμένη προσπάθεια να καταπολεμηθεί η κομμουνιστική ιδεολογία μέσα από τον αντισοβιετισμό.
Ο σοσιαλισμός ευθύνεται ή η παραβίασή του;
Η σειρά επιλέγει να δώσει έμφαση σε προβληματικές καταστάσεις που αναδεικνύονται στην πλοκή. Οπως η απόσπαση ηγετικών στελεχών του Κόμματος και του σοβιετικού κράτους από το λαό, γραφειοκρατία, καριερισμός, καθώς και σοβαρά προβλήματα που αφορούν την καθυστέρηση στην τεχνολογική ανανέωση, οι ελλείψεις υγειονομικού υλικού, προστατευτικών μέσων και άλλα. Ηταν αυτά υπαρκτά πραγματικά φαινόμενα, ανεξάρτητα από τον τόνο της υπερβολής ή όχι με τον οποίο δίνονται στη σειρά; Σαφώς και ήταν. Τι παραλείπουν όμως να μας πουν οι συντελεστές της σειράς; Οτι όλα αυτά καταγράφονται σε μια περίοδο που η διαδικασία υποχώρησης της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, η διαδικασία παλινόρθωσης των καπιταλιστικών σχέσεων έχει περάσει στην τελική φάση της. Είναι η εποχή της «Περεστρόικα», η εποχή που η αντεπανάσταση έγινε επίσημη κρατική πολιτική στο ΚΚΣΕ και την ΕΣΣΔ. Σε 5 χρόνια από το ατύχημα δεν θα υπάρχει ΕΣΣΔ, ως αποτέλεσμα αντεπαναστατικών γεγονότων που αποτέλεσαν κορύφωση μιας μακρόχρονης πορείας παραβιάσεων και εκφυλισμού, με βασικό στοιχείο τους την εισαγωγή στην οικονομία, στις πολιτικές και κοινωνικές σχέσεις, αρχών, αξιών και μεθόδων που δεν είχαν σχέση με το σοσιαλισμό, αλλά με την αγορά και τον καπιταλισμό. Οι κοινωνικές δυνάμεις που επιδίωξαν και πέτυχαν την ανατροπή ήταν πανταχού παρούσες και είχαν πάρει κεφάλι. Είναι προσφιλής μέθοδος στα αντικομμουνιστικά επιτελεία να φορτώνονται στη σοσιαλιστική οικοδόμηση και στη σοσιαλιστική εξουσία στοιχεία και φαινόμενα ξένα που χαρακτήρισαν την περίοδο υποχώρησης και παραβιάσεων.
Υπερβολές και διαστρεβλώσεις
Πέρα όμως από αυτό, που είναι το κύριο και το βασικό, η σειρά διαπνέεται από εμπαθείς ανιστόρητες υπερβολές και διαστρεβλώσεις. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά:
-- Η σειρά αναφέρεται σε 93.000 νεκρούς και συγκρίνει το ατύχημα με τις πυρηνικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Αναμφισβήτητα το πυρηνικό ατύχημα στο Τσέρνομπιλ ήταν ένα εξαιρετικά σοβαρό γεγονός. Οι συνέπειές του στο περιβάλλον, στην υγεία, στην ψυχολογία και γενικότερα στη βιολογική και κοινωνική ζωή χιλιάδων κατοίκων σε μια εκτεταμένη γεωγραφικά περιοχή της ΕΣΣΔ ήταν βαρύτατες, όπως σημαντικές ήταν και οι επιπτώσεις στην αγροτική παραγωγή και κυρίως στην ψυχική υγεία χιλιάδων ανθρώπων σε περιοχές πολύ μακρύτερα από τα σύνορα της σοβιετικής επικράτειας1 που προκλήθηκαν από την πυρηνική καταστροφή. Από αυτή την αλήθεια, όμως, έως τον ισχυρισμό της σειράς ότι οι νεκροί μπορεί να έφτασαν και τους 93.000, υπάρχει μεγάλη απόσταση.
Σύμφωνα με στοιχεία ερευνών του ΟΗΕ, οι καταμετρημένοι νεκροί του Τσέρνομπιλ, όλοι πυροσβέστες και εργαζόμενοι του εργοστασίου άμεσα εκτεθειμένοι στη ραδιενέργεια, ήταν 30 τις πρώτες 100 μέρες και 14 τα επόμενα 10 χρόνια2. Στη χειρότερη περίπτωση, σύμφωνα με μελέτες πάλι του ΟΗΕ, 3.000 - 4.000 ακόμη άνθρωποι θα ζήσουν λιγότερο από το αναμενόμενο εξαιτίας της έκθεσής τους στη ραδιενέργεια.
Οπως τονίζει η UNSCEAR, η επιστημονική επιτροπή του ΟΗΕ, «υπάρχει τάση η αύξηση της συχνότητας περιστατικών καρκίνου να αποδίδεται στο ατύχημα του Τσέρνομπιλ, αλλά πρέπει να σημειωθεί ότι η άνοδος είχε παρατηρηθεί ήδη πριν από το ατύχημα στις πληγείσες περιοχές»3. Πράγματι, λίγο πριν και προπαντός μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, παρατηρείται μια συνεχιζόμενη έως τις μέρες μας μείωση του μέσου όρου ζωής, που οφείλεται στη ραγδαία επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών στρωμάτων, μαζί και στην υποβάθμιση του συστήματος Υγείας, παράγοντες που δεν σχετίζονται μόνο ή κυρίως με το Τσέρνομπιλ και που δεν φαίνεται να παίρνονται υπόψη από τους δημιουργούς της σειράς και τις πηγές τους.
Ενα αντίστοιχο ατύχημα σε καπιταλιστικό έδαφος την ίδια χρονική περίοδο, και με το δεδομένο εκείνα τα χρόνια επίπεδο επιστημονικής και τεχνολογικής ανάπτυξης σε θέματα ασφάλειας των βιομηχανικών πυρηνικών εγκαταστάσεων, θα είχε πολλαπλάσιες επιπτώσεις. Σήμερα, βέβαια, «μετά το ατύχημα στο Τσέρνομπιλ» και τη μελέτη των παραγόντων που το προκάλεσαν, «η ασφάλεια των πυρηνικών αντιδραστήρων ισχύος έχει διεθνώς ενισχυθεί πολύ σημαντικά»4.
Αυτό όμως που ξεπερνά κάθε μέτρο αυθαιρεσίας στην τηλεοπτική σειρά «Τσέρνομπιλ» είναι η σύγκριση που υφέρπει σε ορισμένες σκηνές ανάμεσα σε ένα πυρηνικό ατύχημα, όπως του Τσέρνομπιλ, και σε ένα συνειδητό έγκλημα, σαν αυτό που διέπραξαν οι ΗΠΑ ρίχνοντας το 1945 ατομικές βόμβες τεράστιας ισχύος στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι και σπέρνοντας το θάνατο σε περισσότερους από 200.000 ανθρώπους.
-- Ανακριβής, στην καλύτερη περίπτωση, είναι ο ισχυρισμός ότι η σοβιετική ηγεσία απέκρυπτε για μέρες την αλήθεια σχετικά με την έκταση και τις δυσμενείς επιπτώσεις του ατυχήματος από τους εκτεθειμένους στη ραδιενέργεια πολίτες, καθυστερώντας εγκληματικά να πάρει μέτρα για την προστασία τους. Ακόμη και οι αστικές περιγραφές είναι υποχρεωμένες να αναγνωρίσουν την εντυπωσιακή ταχύτητα με την οποία αντέδρασε το κράτος, φροντίζοντας «μέσα στην επόμενη μέρα να μετακινηθούν 50.000 άνθρωποι και 280.000 μέχρι το τέλος του έτους».5
Για να τεκμηριώσει την άποψη της συνειδητής υποβάθμισης του ατυχήματος, η σειρά υποστηρίζει ότι το σοβιετικό κράτος ανέθεσε τη διαχείριση της υπόθεσης σε έναν «ασήμαντο» και παραγκωνισμένο κρατικό παράγοντα, όπως (αυτο)παρουσιάζεται στην ταινία, τον Μπορίς Στσέρμπινα. Ποιος όμως ήταν ο Στσέρμπινα; Αντιπρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου, ενώ πρότερα υπήρξε υπουργός Ενέργειας. Αλήθεια, πόσους ακόμη τίτλους θα έπρεπε να διαθέτει ο Στσέρμπινα για να θεωρηθεί «έμπιστος»; Ως μη «αρεστός» και «παραγκωνισμένος», ο Στσέρμπινα παρουσιάζεται ως η εξαίρεση του έντιμου, υπεύθυνου και ηθικού...
-- Για να ερεθιστεί το θυμικό, να ταυτιστεί η εικόνα του σοβιετικού κράτους με το κράτος - καταπιεστή, η σειρά επιστρατεύει τη μέθοδο της υποβολής. Παρουσιάζει αναγκαίες και αποφασιστικές ενέργειες που έγιναν για την αντιμετώπιση της έκθεσης σε ραδιενέργεια ως ένδειξη βιαιότητας του σοβιετικού κράτους. Χαρακτηριστικές είναι οι εμβόλιμες μελοδραματικές ιστορίες, που εμφανίζουν τις απόλυτα ενδεδειγμένες και λογικές κινήσεις του σοβιετικού κράτους ως απόδειξη της βαναυσότητάς του. Η απομάκρυνση, για παράδειγμα, μιας ηλικιωμένης αγρότισσας από τον τόπο της παρά τη θέλησή της, αν και είναι επιβεβλημένη, παρουσιάζεται ως βίαιος ξεριζωμός των γερόντων. Στο ίδιο μήκος κύματος, η θανάτωση των κατοικίδιων της περιοχής, πιθανών φορέων ραδιενεργού μόλυνσης, εμφανίζεται ως δόλια εξόντωση ανυπεράσπιστων - μετά την αποχώρηση των ιδιοκτητών τους - ζώων.
Μια τόσο εμπαθής σε τελευταία ανάλυση αντιμετώπιση του κομμουνισμού δεν θα μπορούσε παρά να ξεπέσει ακόμη και στη γελοιότητα. Ενδεικτική είναι η εικόνα των δήθεν «ανύποπτων» και «ευκολόπιστων» Σοβιετικών πολιτών, που απολαμβάνουν αμέριμνα τα ωραία χρώματα της πυρηνικής έκρηξης και αγκαλιάζονται τρυφερά σαν να βλέπουν ηλιοβασίλεμα! Αλλο παράδειγμα είναι η σκηνή με τον βετεράνο κομμουνιστή που, χτυπώντας το μπαστούνι του, δηλώνει εμφατικά πως η πίστη στη σοσιαλιστική εξουσία αποτελεί λενινιστική παρακαταθήκη, προφανώς για να υπογραμμιστεί ότι η «τυφλή υπακοή» δεν αποτελεί κάποιου είδους παρέκκλιση από την κομμουνιστική θεωρία και την εφαρμογή της. Αντίθετα, είναι εγγενές στοιχείο του «ολοκληρωτικού» χαρακτήρα της. Θυμηδία προκαλεί και η βία κατά του «άμοιρου» επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας αντιμετώπισης του ατυχήματος, Λεγκάσοφ, από τον πρότερο «κακό» Στσέρμπινα, όταν, αγνοώντας ακόμη την τραγικότητα του θέματος, ταυτιζόταν με την επίσημη γραμμή και τις καθιερωμένες κομματικές συμπεριφορές. Ως ατράνταχτη απόδειξη για τον αυταρχισμό του «απολυταρχικού» κομμουνιστικού καθεστώτος και την τρομοκρατία που δέχονταν οι πολίτες του, οι δημιουργοί της σειράς βάζουν τον Στσέρμπινα να απειλεί τον Λεγκάσοφ πως θα τον πετάξει από το ελικόπτερο, αν δεν του εξηγήσει τη λειτουργία ενός πυρηνικού αντιδραστήρα!
Και η αλήθεια που δεν κρύβεται...
Αυτό που όμως δεν μπορεί να κρύψει η σειρά - άλλο αν προσπαθεί να το διαστρεβλώσει - είναι το γεγονός ότι στη Σοβιετική Ενωση, ακόμα και στις συνθήκες του 1986, ακόμα και λίγο πριν την τελευταία φάση της αντεπανάστασης, το αίσθημα της αυτοθυσίας, της αυταπάρνησης, της προσφοράς, η λήψη μέτρων χωρίς να υπολογίζεται το κόστος, η κινητοποίηση λαϊκών δυνάμεων είναι αυτά που κατάφεραν την επιτυχή τελικά αντιμετώπιση του ατυχήματος. Αυτές οι αρετές ήταν κληρονομιά μιας κοινωνίας και μιας εξουσίας στην οποία ο εργαζόμενος άνθρωπος βρισκόταν στο επίκεντρο. Η ικανότητα του κράτους να κινητοποιεί έγκαιρα, οργανωμένα και αποτελεσματικά εκατοντάδες επιστήμονες, πυροσβέστες, εργάτες, ανθρακωρύχους και να συγκεντρώνει σε ελάχιστο χρόνο όλα τα διαθέσιμα μέσα, ακόμη και το σύνολο του υγροποιημένου αζώτου της αχανούς χώρας - καταστάσεις ασύλληπτες στον καπιταλισμό - μόνο με την οργάνωση και τις υποδομές που είχε δημιουργήσει ο κεντρικός επιστημονικός σχεδιασμός μπορούν να εξηγηθούν.
Δεν μπορεί ακόμα να αποσιωπήσει πως το σοβιετικό κράτος δεν λογάριασε το κόστος για να σώσει όσο γίνεται περισσότερες ανθρώπινες ζωές, σε κραυγαλέα αντίθεση με τον καπιταλισμό, που τις βάζει στο ζύγι με το χρήμα, με αποτέλεσμα να είναι αυτές πάντα οι χαμένες.
Η υπεροχή του σοσιαλιστικού συστήματος, του οποίου οι παλιότερες κατακτήσεις στη φάση της αποδόμησής του δεν είχαν ολοσχερώς ακυρωθεί, εκδηλώνεται λοιπόν ακόμη και εκεί που η σειρά προσπαθεί να αποδείξει το αντίθετο.
Το μεγαλύτερο όμως ερώτημα που παραμένει, είναι γιατί 30 περίπου χρόνια μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού τα ιδεολογικά επιτελεία του καπιταλισμού εξακολουθούν ακόμη να ασχολούνται με αυτό το «αποτυχημένο», το «ξοφλημένο» κοινωνικό σύστημα; Μήπως το φάντασμα του κομμουνισμού εξακολουθεί να πλανιέται πάνω από τον πλανήτη; Μήπως η σειρά προσπαθεί να απαντήσει στην πλειονότητα των νέων της Αμερικής, που δηλώνουν ότι προτιμούν το σοσιαλισμό από τον καπιταλισμό; «Εντάξει παιδιά. Ας είστε με τον σοσιαλισμό. Προς θεού όμως μακριά από τον μόνο επικίνδυνο, τον αληθινό αντίπαλο στο σύστημα της εκμετάλλευσης, τον σοσιαλισμό - κομμουνισμό».
Παραπομπές:
1. Εφημερίδα «Η Καθημερινή» ένθετο «Τέχνες και Γράμματα», Κυριακή 23 Ιούνη 2019, Αφιέρωμα Chernobyl.
2. Ο.π.
3. UNSCEAR 1998, UNSCEAR 2000, Chernobyl Ten Years On. NEA OECD (1995)
4. Πόρισμα Ομάδας Εργασίας του ΤΕΕ/ΤΚΜ όπως εγκρίθηκε με την απόφαση Α155/Σ11/14.04.2009 της Διοικούσας Επιτροπής
5. Εφημερίδα «Η Καθημερινή», Κυριακή 23 Ιούνη 2019, ένθετο «Τέχνες και Γράμματα», Αφιέρωμα Chernobyl σελ. 5.
Πηγή: ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου