Με αφορμή την Ανάσταση

Του Μ. ΜΕΡΑΚΛΗ

Καθαρά ανοιξιάτικη είναι η γιορτή της Ανάστασης, μια από τις πολλές μυστικοποιημένες περιπτώσεις του εποχικού κύκλου, με το (φαινομενικό) θάνατο της φύσης το χειμώνα και την ανάστασή της την άνοιξη. Πεθαίνει ο Ιησούς και ανασταίνεται. Πέθαιναν και ανασταίνονταν και οι άλλοι "βλαστικοί" θεοί, οι θεοί της βλάστησης και της γονιμότητας στους λατρευτικούς μύθους των λαών. Ετσι ο δικός μας παλαιός Διόνυσος. "Οπως οι ομόλογοι βλαστικοί θεοί, γράφει ο Λεκατσάς, ο Διόνυσος είναι ένας Θνήσκων Θεός, που πεθαίνει και που ανασταίνεται κάθε χρόνο". Ετσι και ο "ανατολικός θνήσκων θεός" Αδωνις (της Φοινίκης αρχικά), που ανασταινόταν και αυτός. Ετσι και ο Οσιρις των Αιγυπτίων. Ομοιώματά τους βρίσκαμε έως πρόσφατα και σε επιβιώσεις λαϊκής λατρείας στον αγροτικό χώρο, εξωεκκλησιαστικές, έστω και αν μετατοπίζονταν χρονικά, είτε γιατί είχε λησμονηθεί η αρχική ανοιξιάτικη διάστασή τους είτε γιατί τοποθετούνταν σε άλλες, ειδικότερες "ενάρξεις" περιόδων της παραγωγής. Μια τέτοια περίπτωση αποτελούσε ο "Λειδινός" στην Αίγινα (το έθιμο τελούσαν στη γιορτή της Υψωσης του Σταυρού). Εφτιαχναν ένα ομοίωμα ανθρώπου με τονισμένα τα γεννητικά όργανα, το έραιναν οι γυναίκες με λουλούδια και τα παιδιά το έπαιρναν και πήγαιναν να το κηδεύσουν, ενώ το μοιρολογούσαν, μ' ένα μοιρολόι εντούτοις που προανάγγελλε ευφρόσυνα την ανάστασή του: "Ηρθε η ώρα να μας φύγεις, / πάαινε στο καλό, / και με το καλό να έρθεις/ κι όλους να μας βρεις γερούς, / Λειδινέ μου, Λειδινέ μου...". Αυτός ο παράξενος επιτάφιος θρήνος, που περικλείει μέσα του αξεχώριστα και προαναγγέλλει και προεξοφλεί τη βεβαιότητα της ανάστασης του πεθαμένου θεού, είναι που δίνει σ' όλες αυτές τις εκδηλώσεις το χαρμόσυνο χαρακτήρα και αποτελεί ένα παράδειγμα κορυφαίας διαλεκτικής, μοναδικά επιβλητικής, μέσα στην ποιητική περιένδυσή της, όπως την πραγματοποιούν οι λατρευτικοί μύθοι.

Είναι εξάλλου εξαιρετικά "διαθέσιμη" πλέον αυτή η διαλεκτική θανάτου και ανάστασης και προσφέρεται σαν ένα περιεκτικό πολιτισμικό και ιστορικό σχήμα, που εισδέχεται και τονώνει και διάφορες άλλες "προσδοκίες αναστάσεως". Πόσες φορές οι Ελληνες δεν εναπόθεσαν κι ένα άλλο νόημα, για άλλην ανάσταση στην ευχή που διατύπωναν τέτοιες μέρες σε δύσκολους καιρούς: "Καλήν Ανάσταση"!

Δεν ξέρω αν μια τέτοια μεταφορική ευχή μπορούν να κάνουν με βάσιμη προσδοκία οι άνθρωποι - όχι μόνο οι Ελληνες - σήμερα, για ένα κόσμο που είναι προορισμένος να πεθάνει, όχι όμως και να αναστηθεί. Και για να μη θεωρηθεί ότι με διακατέχει αγιάτρευτη, νοσηρή απαισιοδοξία, σημειώνω πως εννοώ αυτό που λέω ως εξής: ο κόσμος αυτός, που πεθαίνει, θα αναστηθεί αλλιώς, θα είναι ένας άλλος κόσμος!