ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ: Το φως του πάντα καίει

Κυκλοφόρησαν σε τόμο από τη «Σύγχρονη Εποχή» τα πρακτικά του επιστημονικού συνεδρίου για το μεγάλο κομμουνιστή ποιητή, που διοργάνωσε τον Απρίλη του 2011 το ΚΚΕ

Τα πρακτικά του 2ου επιστημονικού συνεδρίου, που πραγματοποίησε η ΚΕ του ΚΚΕ στις 16-17 Απρίλη 2011, για να τιμήσει το μεγάλο δάσκαλο, συγγραφέα, ποιητή και λαϊκό βάρδο Κ. Βάρναλη, κυκλοφόρησαν πρόσφατα σε έναν καλαίσθητο τόμο από τη «Σύγχρονη Εποχή», συμπληρώνοντας και εκδοτικά τη σημαντική αυτή πολιτιστική - ιδεολογική παρέμβαση του Κόμματος.

Το πρώτο ανάλογο συνέδριο ασχολήθηκε με το έργο του Γιάννη Ρίτσου, τα πρακτικά του οποίου κυκλοφορούν επίσης σε τόμο, και όπως σημειώνει στο πρόλογο της νέας έκδοσης το Τμήμα Πολιτισμού της ΚΕ, πρόθεση του Κόμματος και αυτή τη φορά ήταν «να προσεγγίσει το θέμα του ολόπλευρα, διαλεκτικά, ζωντανά και όχι τυπικά, ακαδημαϊκά και επιτηδευμένα». Δηλαδή, «το περιεχόμενό του δεν απευθύνεται σε ένα στενό κύκλο ειδικών και μυημένων, αλλά στον καθένα που ενδιαφέρεται να γνωρίσει και να κατανοήσει την πρωτοπόρα τέχνη της εποχής μας μέσα από το έργο ενός από τους σημαντικότερους πρωτεργάτες της, σ' όποιον κουράστηκε απ' τον ψευτο-μοντερνισμό της τέχνης της φυγής, των ομφαλοσκοπήσεων και της εσωστρέφειας, και αναζητεί ένα "φωτεινό ρήγμα" στην τέχνη που αφυπνίζει τη λαϊκή συνείδηση, όπως αυτή του Βάρναλη. Προπαντός όμως απευθύνεται στην εργατική τάξη και την αυριανή βάρδια της, γιατί η πάλη για την πολιτιστική χειραφέτηση είναι αναφαίρετη πλευρά της γενικότερης πάλης της για τη συνολική κοινωνική απελευθέρωση. Αλλωστε η ζωντανή, αμεσολάβητη, ζουμερή, σταράτη, σατιρική γλώσσα του Κώστα Βάρναλη συνομιλεί άμεσα με το λαό. Δεν καταγράφει, δε διαπιστώνει, δεν παρηγορεί. Κόβει σα μαχαίρι. Είναι ένα να αισθητικό - πνευματικό όπλο, ένας ακλόνητος οδηγός στον ταξικό αγώνα».

Ομως η έκδοση αυτή «αποτελεί οφειλή προς το μεγάλο αυτό δημιουργό, που πρώτος καθιέρωσε στη χώρα μας την επαναστατική ποίηση και αισθητική της εποχής μας, της εποχής των σοσιαλιστικών επαναστάσεων». Διότι ο Κ. Βάρναλης, «αν και πέρασαν 40 σχεδόν χρόνια από το θάνατό του, εξακολουθεί να είναι πλατιά γνωστός ως ένας από τους σημαντικότερους στρατευμένους στα κομμουνιστικά ιδανικά ποιητές». «Ωστόσο είναι αμφίβολο σε ποιο βαθμό είναι το ίδιο πλατιά γνωστό το βαθιά λαϊκό και πολύπλευρο έργο του, εκτός από ορισμένα ποιήματά του που αρκετά χρόνια πριν τραγουδήθηκαν και αγαπήθηκαν από το λαό, απαγγέλθηκαν από εργάτες, μπήκαν σε λαϊκά σπίτια. Ετσι επιδίωξη της έκδοσης αυτής είναι να φέρει στο προσκήνιο όσο γίνεται πιο ολοκληρωμένα το μαχητικό, τολμηρό, ανατρεπτικό και πάντα σύγχρονο - στο μεγαλύτερο μέρος του - έργο του Κ. Βάρναλη. Να δώσει το ερέθισμα και να κινήσει το ενδιαφέρον για να διαβαστεί και ν' αφομοιωθεί αυτό το έργο».

Από τις εργασίες του συνεδρίου

Στο συνέδριο συμμετείχαν 30 εκπρόσωποι των γραμμάτων και της τέχνης, αλλά και του κομμουνιστικού κινήματος στη χώρα μας και το εξωτερικό, που από διαφορετική σκοπιά ο καθένας προσέγγισαν καίριες πλευρές της τέχνης του Κ. Βάρναλη. «Επιχειρήσαμε», σημειώνει το Τμήμα Πολιτισμού της ΚΕ, «να εισχωρήσουμε στον πυρήνα του έργου του, στην αναμέτρηση της σκέψης και του ιδιαίτερου ταλέντου του με όλες τις εκφράσεις της αστικής ιδεολογίας στη θρησκεία, τη φιλοσοφία, την τέχνη, την πολιτική, στον ακατάβλητο αγώνα του για την ωρίμανση της ταξικής συνείδησης των προλετάριων και όλων των "αδικημένων"».

Θεματικές ενότητες

Η έκδοση ακολουθώντας τη διάρθρωση του συνεδρίου περιλαμβάνει τρεις θεματικές ενότητες, που είναι οι παρακάτω:

Ενότητα 1η: Οδηγητής μιας νέας εποχής

Στην ενότητα αυτή αναδείχνεται ο καθοδηγητικός ρόλος του Βάρναλη στην επαναστατική ποίηση και φιλολογία της εποχής μας. Αναπτύσσονται θέματα που αφορούν τη βιογραφία και την προσωπικότητά του, το ιστορικό πλαίσιο της πορείας του και τους παράγοντες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της ιδεολογικής και λογοτεχνικής φυσιογνωμίας του, την επίδραση που άσκησε στη γενιά του και στις επόμενες γενιές των ποιητών μέσα κι έξω απ' τη χώρα μας, το ρόλο της τέχνης του στη λαϊκή αφύπνιση.

Το εξώφυλλο της έκδοσης

Ενότητα 2η: Πρωτοπόρα αισθητική θεωρία και πράξη

Στην ενότητα αυτή αναλύεται το ποιητικό και πεζογραφικό έργο του Βάρναλη - με έμφαση στις κορυφαίες του στιγμές - και η προσπάθειά του να επεξεργαστεί πρώτος στη χώρα μας σύνθετα αισθητικά προβλήματα που εξακολουθούν μέχρι τις μέρες μας να προκαλούν οξύτατες θεωρητικές αντιπαραθέσεις από τη σκοπιά του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού.

Ενότητα 3η: Πολυδιάστατο και βαθιά λαϊκό φιλολογικό έργο

Η ενότητα αυτή αναφέρεται στο ευρύτερο συγγραφικό - φιλολογικό έργο του Βάρναλη, όπως η κριτική του για τους ομότεχνούς του, η μεταφραστική του εργασία, το θεατρικό του έργο και η θεατρικότητα του έργου του, η μεγάλη δημοσιογραφική προσφορά του, η ενασχόλησή του με την παιδική λογοτεχνία, η διεθνής απήχηση του έργου του ειδικά στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, ενώ γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στα διδάγματα του αγώνα του για το γλωσσικό ζήτημα.

«Ο Κ. Βάρναλης υπήρξε για τη χώρα μας ένας από τους πρώτους εισηγητές μιας νέας, σύγχρονης, πραγματικά πρωτοπόρας τέχνης όχι μόνο για την κομμουνιστική ιδεολογία που τη διαπνέει, αλλά και για την αισθητική της. Η κριτική που δέχεται ως τις μέρες μας ότι δεν έφερε τάχα σημαντικές μορφολογικές, στιχουργικές καινοτομίες, οφείλεται σε συνειδητή ή ασυνείδητη αδυναμία κατανόησης των ιστορικο-κοινωνικών του επιλογών. Ο Βάρναλης δεν είναι σωστό ν' αντιμετωπίζεται με τα στενά κριτήρια της αστικής κριτικής για την τέχνη. Δεν ήταν "ωραιοπλάστης" και το καλλιτεχνικό του ιδανικό δεν ήταν εγωκεντρικό ούτε ιδεαλιστικό, αλλά υποταγμένο στην ταξική του θεώρηση για την κοινωνική αποστολή της τέχνης ως "ξυπνητήρι του λαού". Η διατήρηση στιχουργικών επιβιώσεων του παρελθόντος - όπως και η χρήση κοινωνικά καθιερωμένων συμβόλων, μυθολογικών, θρησκευτικών, λαϊκο-παραδοσιακών κ.ά. - εντάσσεται στη συνολικότερη προσπάθειά του να χτίσει γέφυρες ανάμεσα στα λαϊκά βιώματα και στις επαναστατικές έννοιες της νέας εποχής. Με αυτή την έννοια η μορφή στο Βάρναλη έρχεται να υπηρετήσει και να αναδείξει με ιδιαίτερο, καλλιτεχνικό τρόπο, το περιεχόμενο και όχι να το υποτάξει ματαιόδοξα σε μορφοπλαστικές "καινοτομίες".

Η παραδοσιακή στιχουργική και γλωσσική φόρμα του Βάρναλη - που σήμερα γίνεται και άλλοθι για την αποσιώπηση του έργου του - "κατά τίποτα δε μειώνει την αξία του, ούτε σαν ποιητή, ούτε σαν καινοτόμου καθοδηγητή", έγραφε ο Τάσος Βαρίκας το 1936. Και είχε απόλυτο δίκιο. Ο σημερινός αναγνώστης που - εκατό σχεδόν χρόνια μετά - εξακολουθεί να ζει στο ίδιο πάντα "βασίλειο" της εκμετάλλευσης και της αδικίας, μπορεί από καλύτερη θέση να διαπιστώσει και ν' αξιολογήσει τις διαχρονικές διαστάσεις στο έργο του Βάρναλη, την απαράμιλλη ικανότητα της τέχνης του να διεισδύει και να διαρρηγνύει το "ατράνταχτο μέτωπο της ψευτιάς", αποκαλύπτοντας ολόγυμνη την αλήθεια για την αιτία των προβλημάτων μας - σημερινών και διαχρονικών, όσο ακόμα θα υπάρχει καπιταλισμός - και δείχνοντας το δρόμο για την ιστορική εξάλειψή της.

Με λίγα λόγια το φως του πάντα καίει και φωτίζει. Ο δικός μας ρόλος είναι να το διαδώσουμε».