του Τηλέμαχου Λουγγή
Για
να καταλάβει κανείς το πνεύμα και το νόημα των κοινωνικών αγώνων,
δηλαδή της ταξικής πάλης στο Βυζάντιο είναι απαραίτητο να εντοπίσει το
χαρακτήρα των διαφορετικών, κάθε φορά, κοινωνικών αντιθέσεων που
διατρέχουν και σημαδεύουν μια μακρά χρονική περίοδο 11 περίπου αιώνων.
Σαν
πολιτικός και κοινωνικός οργανισμός, το Βυζάντιο γεννιέται σε μια
περίοδο μεγάλων κοινωνικών αναστατώσεων που προσδιορίζουν το τέλος του
αρχαίου κόσμου σαν κοινωνικο-οικονομικού συστήματος (δουλοκτησία). Η
διαδικασία αυτή διαρκεί πολύ, ίσως περισσότερο από τρεις αιώνες. Το
Βυζάντιο εξελίσσεται μέσα από κοινωνικές αντιθέσεις που χαρακτηρίζουν
την πορεία προς το μεσαιωνικό κοινωνικο-οικονομικό σχηματισμό
(φεουδαρχία). Η διαδικασία αυτή διαρκεί επίσης πολύ και μένει περίπου
ανολοκλήρωτη, κύρια εξαιτίας των αρχαιογενών στοιχείων του κράτους που
αντιστέκεται στη φεουδαρχοποίηση (στο Βυζάντιο, π.χ., θα κυριαρχούν
πάντα στοιχεία του Ρωμαϊκού Δίκαιου και όχι το φεουδαρχικό Δίκαιο) και,
έτσι, το Βυζάντιο θα παρακμάσει και θα εξαφανιστεί σε μια περίοδο, όπου
δεν θα έχει πια την παραμικρή πιθανότητα να επιβάλει τη δική του
κοινωνική δομή πάνω σε κοινωνικές σχέσεις πολύ πιο προχωρημένες (στη
Δυτική Ευρώπη ανάπτυξη αστικής κοινωνικής αντίληψης πάνω σε
ολοκληρωμένες και παρηκμασμένες φεουδαρχικές σχέσεις).