*Συνέντευξη στη ρωσική εφημερίδα Πράβντα, Νο 48 και Νο 49, Μάης 2019. Οι ειδικές του Ρωσικού Κρατικού Αρχείου Κοινωνικής και Πολιτικής Ιστορίας (RGASPI) Λιουντμίλα Βάσινα και Τατιάνα Γκιόεβα συνομιλούν με τον πολιτικό αναλυτή της εφημερίδας Βίκτορ Κοζεμιάκο. Τα αποσπάσματα από κλασικούς, που περιέχονται στη συνέντευξη, αναφέρονται από μνήμης.
του Βίκτορ Κοζεμιάκο
Η 5η Μάη σηματοδοτεί την 201η επέτειο από τη γέννηση του ιδρυτή του επιστημονικού κομμουνισμού Καρλ Μαρξ. Να σημειώσουμε ότι το 2018 γιορτάστηκε η 200ή επέτειος από τη γέννησή του. Ο εορτασμός των επετείων σημαντικών προσωπικοτήτων και γεγονότων, που με τον έναν ή άλλον τρόπο πραγματοποιούνται ή αγνοούνται εντελώς σ’ αυτήν τη χώρα, λένε πολλά για τη φύση του κράτους. Εάν, για παράδειγμα, πέρσι συνέπεσαν οι επέτειοι του Μαξίμ Γκόρκι και Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, τότε η διαφορετική στάση των ρωσικών Αρχών απέναντί τους –εννοώντας καταφανώς το δεύτερο– ήταν εντυπωσιακή.
Η διακοσαετία του Καρλ Μαρξ στην Κίνα, όπου κυβερνά το Κομμουνιστικό Κόμμα γιορτάστηκε στο υψηλότερο κρατικό επίπεδο στο παλάτι των λαϊκών αντιπροσώπων. Ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚ Κίνας και πρόεδρος της Λ.Δ. Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, στην εισήγησή του ανέφερε ότι «το όνομα του Κ. Μαρξ κερδίζει σεβασμό σε όλο τον κόσμο και το έργο του εξακολουθεί να λάμπει σαν διαμάντι με το φως της αλήθειας».
Τι συνέβη λοιπόν με την ηγεσία της χώρας μας; Σε επίσημο επίπεδο προσπάθησαν να αγνοήσουν την επέτειο του Μαρξ, καθώς επίσης είχαν ελαχιστοποιήσει τη σημασία μιας άλλης μεγάλης επετείου –της 100ής επετείου από τη Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση. Οι επίσημες αποτιμήσεις για τη σημασία αυτών των ιστορικών ημερομηνιών δεν έγιναν από τους επίσημους ταγούς του κράτους. Ωστόσο συγκεκριμένες αντιδραστικές εκτιμήσεις δημοσιεύτηκαν με σαφήνεια στα ΜΜΕ –τη φιλοκυβερνητική Ροσίστκαγια Γκαζέτα, την επονομαζόμενη Κομσομόλσκαγια Πράβντα και τη βδομαδιάτικη Αργκουμέντι ι Φάκτι.
Ακούσια θυμήθηκα τα συκοφαντικά δημοσιεύματα της ίδιας εφημερίδας Αργκουμέντι ι Φάκτι, όταν το 1991 οι υποστηρικτές του Γιέλτσιν που κατέλαβαν την εξουσία κατασυκοφάντησαν με κάθε δυνατό τρόπο την ηρωίδα Ζόγια Κοσμοντεμιάσκαγια και τώρα έχουν πέσει πάνω στον Μαρξ λέγοντας: «Η μεγαλύτερη επιτυχία του “πατέρα της πολιτικής οικονομίας” συνίσταται στην επαιτεία για δανεισμό χρημάτων.»
Ο ανεκδιήγητος κ. Κονσταντίν Κουντριάσοφ υποστηρίζει ότι, «επειδή ο Μαρξ δεν είχε την ικανότητα να κερδίζει χρήματα προς το ζην, αριστοτεχνικά τα εκλιπαρούσε». Το υποτιθέμενο γεγονός αναφέρεται στην προσπάθεια του Μαρξ να δανειστεί χρήματα από τον Ολλανδό θείο του, Φίλιπς1. Ο τελευταίος, όντως προειδοποιημένος «για το κίνητρο και την αναξιοπιστία» του ανιψιού του, δεν μπόρεσε να αντισταθεί στη γοητεία του και του δάνεισε 100 φιορίνια. Το ποσό αυτό, ισχυρίζεται ο Κουντριάσοφ, αρκούσε για την ετήσια συντήρηση μιας μέσης οικογένειας, αλλά για τον Μαρξ (αλήθεια, τι ακρίβεια στους υπολογισμούς...) έφτασαν μόνο για δύο μήνες.
Για να αντιμετωπιστούν αυτές και άλλες απίθανες κατηγορίες εναντίον μιας από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της ανθρωπότητας, αποφάσισα να απευθυνθώ σε πραγματικούς ειδικούς αναφορικά με τη ζωή και το έργο του Μαρξ. Δύο συνομιλήτριές μου αφιέρωσαν τη ζωή τους για τη δημοσίευση της επιστημονικής κι επιστολικής αλληλογραφίας των Μαρξ και Ένγκελς, σημαντικό μέρος της οποίας φυλάσσεται σήμερα στο RGASPI.
Το 1971, αφού αποφοίτησε από το Ιστορικό Τμήμα του Κρατικού Πανεπιστημίου «Λομονόσοφ», η Τατιάνα Τοτραζντόβνα Γκιόεβα διορίστηκε στο τότε υπάρχον Ινστιτούτο Μαρξισμού-Λενινισμού και συγκεκριμένα στο Τμήμα Μελέτης των Έργων του Κ. Μαρξ και Φρ. Ένγκελς. Δύο χρόνια αργότερα, αφού αποφοίτησε με τιμητική διάκριση από τη Σχολή Οικονομικών του Κρατικού Πανεπιστημίου Μόσχας, η Λιουντμίλα Λεονίντοφνα Βάσινα βρέθηκε επίσης στο ίδιο τμήμα.
Και οι δύο μελετήτριες θεώρησαν μεγάλη τιμή την τοποθέτησή τους στο συγκεκριμένο τομέα, παρόλες τις τεράστιες δυσκολίες που έζησαν λόγω της «περεστρόικα» και των «μεταρρυθμίσεων» που ακολούθησαν, παραμένοντας αφοσιωμένες στο έργο τους.
Η Λ. Βάσινα ηγείται σήμερα ομάδας επιστημόνων που ασχολείται με την έκδοση των έργων των Μαρξ και Ένγκελς στην πρωτότυπη γλώσσα (ΜΕGΑ2) και η Γκιόεβα ασχολείται με τη δημοσίευση της αλληλογραφίας μεταξύ των Μαρξ και Ένγκελς και των ανταποκρίσεών τους.
Η επίπονη εργασία είχε ως αποτέλεσμα την έκδοση περίπου 70 τόμων, σχεδόν όλου του υλικού με δύο βιβλία ανά τόμο, στα οποία αξίζει να γίνει ειδική αναφορά. Τώρα όμως το θέμα που με ανησυχούσε από την περσινή επέτειο του Κ. Μαρξ, και με ανησυχεί ακόμα περισσότερο, ας το ονομάσουμε «Κ. Μαρξ: Αυθεντικός και κίβδηλος. Στοιχεία κατά της πλαστογράφησης της μεγάλης εικόνας».
Ας αρχίσουμε τη συζήτησή μας.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Συμφωνήσατε μαζί μου να μιλήσετε για τη φαλκίδευση της πραγματικής εικόνας του Κ. Μαρξ σε δημοσιεύσεις που αφορούν την πρόσφατη επέτειο. Τότε είχα δημοσιεύσει ένα σημείωμα με τίτλο: «Ένα κοπάδι απατεώνων εναντίον μιας μεγαλοφυΐας». Εννοείται ότι ο στόχος αυτών των απατεώνων είναι απολύτως ξεκάθαρος: Με οποιονδήποτε τρόπο να υποβαθμιστεί η αξία του Μαρξ χρησιμοποιώντας ψευδοεπιχειρήματα. Από πού όμως πηγάζουν όλα αυτά; Κι αυτή η ιστορία με τον Φίλιπς;
Τατιάνα Γκιόεβα: Από τον αέρα, από την ατμόσφαιρα στην οποία ζούμε τα τελευταία είκοσι χρόνια και όπου όλα γίνονται πιστευτά. Άλλωστε πολλοί «έγκυροι» μελετητές, που κήρυσσαν και υποστήριζαν το μαρξισμό σε όλη τους τη ζωή, μετατράπηκαν από τη μια στιγμή στην άλλη σε αντιμαρξιστές και αναθεωρητές. Δεν ξέρω ποιος είναι ο Κονσταντίν Κουντριάσοφ, τις διαπιστώσεις του οποίου δημοσίευσε η εφημερίδα Αργκουμέντι ι Φάκτι, αλλά τέτοιες συκοφαντίες για την προσωπική ζωή του Μαρξ συναντάμε και σε «επιφανείς» σύγχρονους ιστορικούς, όπως η δρ. Ιστορικών Επιστημών Νατάλια Μπασόφσκαγια. Χωρίς να μπει στον κόπο να ρίξει μια ματιά σε οποιαδήποτε βιογραφία του Μαρξ, ισχυρίστηκε στην εφημερίδα Μετρό ότι «ο πατέρας του Μαρξ ήταν ραβίνος». Στην πραγματικότητα ο πατέρας του Μαρξ, Χάινριχ Μαρξ, ήταν γνωστός δικηγόρος και, κατέχοντας τον τίτλο του Συμβούλου Δικαιοσύνης, διατέλεσε πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου της πόλης Τρίερ.
Λιουντμίλα Βάσινα: Σε ό,τι αφορά τον Κ. Κουντριάσοφ, χρησιμοποίησε υλικά για τον Κ. Μαρξ από το διαδίκτυο, όπου οι μισές αλήθειες συνδυάζονται με καθαρά ψέματα, γι’ αυτό κι αυτός ο ατυχής βιογράφος δεν μπόρεσε να αντισταθεί στον πειρασμό να καταδικάσει το συγγραφέα Του Κεφαλαίου. Βέβαια, αν αυτός ο «σπάταλος τεμπέλης» έγραφε αυτό και μόνο αυτό το βιβλίο, η αφθονία του υλικού που συγκεντρώθηκε αναλύθηκε και τέθηκε υπό επεξεργασία, η επιστημονική του αξία και η ιστορική του σημασία θα μπορούσαν άνετα να συγκριθούν με το μόχθο πολλών ακαδημαϊκών ομάδων ή ακόμα και ολόκληρων επιστημονικών ιδρυμάτων. Ναι, ο Μαρξ δεν εργάστηκε σε κάποιο γραφείο, αν και κατέβαλε πολλές προσπάθειες να αποκτήσει σταθερό εισόδημα, όμως η εργάσιμη μέρα του ως μελετητή και συγγραφέα πολλών επιστημονικών δημοσιεύσεων, η δραστηριότητά του ως κοινωνικού και κομματικού ηγέτη, υπερείχε κατά πολύ της προσπάθειας που καταβάλλει ένας συνηθισμένος υπάλληλος. Με αυτά τα κριτήρια θα μπορούσαμε να καταχωρήσουμε και τον Πούσκιν στον ίδιο κατάλογο των οκνηρών, αφού ξόδευε τόσο πολύτιμο χρόνο στην ποίηση, παρά στην υπηρεσία του, και πεθαίνοντας άφησε πίσω του μόνο χρέη.
Τατιάνα Γκιόεβα: Η ιστορία με το θείο Λίον Φίλιπς, με τον οποίο ο Μαρξ ήταν στην πραγματικότητα συνδεδεμένος με μια πολύ ζεστή και συναισθηματική σχέση, επίσης δεν ανταποκρίνεται στην εικόνα που παρουσιάζει ο Κ. Κουντριάσοφ. Ο Φίλιπς υπήρξε ο εκτελεστής της διαθήκης της μητέρας του και διαχειριστής των οικονομικών της υποθέσεων. Σε ορισμένες κρίσιμες καταστάσεις, όταν ο Μαρξ αναγκάστηκε να απευθυνθεί σ’ αυτόν, έλαβε κατά καιρούς μικρά χρηματικά ποσά, τα οποία όμως αφαιρέθηκαν από το καταπίστευμα της μητέρας του. Ο Λ. Φίλιπς, παρότι δεν ενέκρινε τις δραστηριότητες του Μαρξ, εν τούτοις ήταν ταυτόχρονα πολύ περήφανος για τις εξαιρετικές του ικανότητες και το έργο του ανιψιού του. Η πραγματική και όχι η μυθοπλαστική ιστορία της σχέσης του Κ. Μαρξ με την οικογένεια των Φίλιπς αποτυπώνεται στην αλληλογραφία τους και στο δημοσιευμένο έργο του Ολλανδού ιστορικού Ίαν Χίλκενς3.
Λιουντμίλα Βάσινα: Και ο προαναφερόμενος Κουντριάσοφ, για να δικαιολογήσει τον ειρωνικό του παραλληλισμό μεταξύ του Μαρξ και του βιβλικού προφήτη Μωυσή, μας ανακοινώνει ότι κατά τη γέννησή του ο μελλοντικός συγγραφέας Του Κεφαλαίου ονομάστηκε Μόζες (Μωυσής) Μορντεχάι Λεβί. Εν τω μεταξύ, πιστοποιητικό γέννησης του Μαρξ, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1929, δηλώνει: «Το έτος 1818 την 7η του μηνός Μαΐου, στις 4 το απόγευμα, προσήλθε προς εμέ ο κ. Χάινριχ Μαρξ, 37 ετών, δικηγόρος παρά τω Εφετείω και κάτοικος της πόλεως Τρίερ, και μου επέδειξε άρρεν τέκνον, δήλωσε δε ότι τούτον εγεννήθη εις την πόλην Τρίερ την 5ην του μηνός Μαΐου κατά την 2αν πρωινήν ώρα από το δικηγόρο Χάινριχ Μαρξ και τη σύζυγό του Ενριέτα Πρέσμπουργκ, επιθυμούν δε όπως το ανωτέρο τέκνο λάβει το όνομα Καρλ.»
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Δηλαδή ο Μαρξ δεν υπήρξε ποτέ Μωυσής;
Λιουντμίλα Βάσινα: Σε γενικές γραμμές δεν ήταν ποτέ, αφού ο πατέρας του ασπάστηκε τον προτεσταντισμό αρκετά χρόνια πριν τη γέννηση του γιου του. Οι εικασίες σχετικά με το θέμα του «εβραϊσμού» του Μαρξ αναφέρονται στις πιο άθλιες πρακτικές και προκαλούν μια ακούσια σύγκριση με εκείνες του Γ΄ Ράιχ.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Εν πάση περιπτώσει, η ιστορία με το όνομα δεν έχει μεγάλη σημασία. Ωστόσο στον Μαρξ από το φιλοκυβερνητικό Τύπο αποδίδονται διάφοροι «συμβιβασμοί»...
Τατιάνα Γκιόεβα: Αυτά όλα, ειλικρινά, είναι μια κακοπαιγμένη φάρσα. Η πηγή αυτών των εικασιών είναι συχνά ξένα δημοσιεύματα, κείμενα λαϊκίστικου περιεχομένου. Αυτά τα κατασκευασμένα ψέματα απορρίπτονται κατά κανόνα από τα υπάρχοντα ντοκουμέντα.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Ψεύδονται χωρίς να νιώθουν βάρος στη συνείδησή τους. Έτσι δεν είναι;
Λιουντμίλα Βάσινα: Δυστυχώς ναι. Όλ’ αυτά τα δημοσιεύματα αντανακλούν και την ανεπάρκεια των δημοσιογράφων όπως και τη χρήση αμφίβολων βιβλιογραφικών πηγών. Εξάλλου 30 χρόνια αντικομμουνιστικής και αντισοβιετικής προπαγάνδας δε θα μπορούσαν να μη δώσουν αποτελέσματα. Χαρακτηριστικό γνώρισμα πολλών άρθρων είναι η μικροαστική αντιμετώπιση της κολοσσιαίας μορφής του Μαρξ και η συνακόλουθη επιθυμία να κατεβάσει το επίπεδο της ανάλυσης σε αυτό της καθημερινότητας. Μια τεράστια προσωπικότητα κρίνεται από τη σκοπιά της καθημερινότητας…
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Ήσασταν απόλυτα ακριβής.
Τατιάνα Γκιόεβα: Σε πολλές περιπτώσεις, ορισμένα τραγικά γεγονότα από την προσωπική ζωή του Μαρξ ανακατασκευάζονται ασύστολα. Οι σχέσεις και οι διαφωνίες του Μαρξ με ιδεολογικούς αντιπάλους παραμορφώνονται ή παρουσιάζονται μονομερώς, όπως και μεμονωμένες δηλώσεις του –ιδιαίτερα εκείνες που αφορούν τη Ρωσία– παρερμηνεύονται. Οι παρατιθέμενες παραπομπές αφαιρούνται από το γενικό πλαίσιο, διαχωρίζονται αυθαίρετα, αποκτώντας έτσι μια εντελώς διαφορετική σημασία. Τα δεδομένα που αντλούνται από το διαδίκτυο δεν επαληθεύονται. Αρκετοί από τους αρθρογράφους, δυστυχώς, καταφεύγουν ακόμα και στη μυθοπλασία, όπως αναφέραμε νωρίτερα.
Λιουντμίλα Βάσινα: Εν τω μεταξύ, σήμερα έχει πλέον συγκεντρωθεί μια τεράστια ποσότητα τεκμηριωμένου υλικού για την πραγματική κάλυψη οποιασδήποτε περιόδου της ζωής του Μαρξ. Ωστόσο η αναφορά σε κάποιες πηγές απαιτεί την κατανόηση ότι ορισμένες δηλώσεις πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σε σχέση με το χρονικό πλαίσιο που έγιναν, αλλά και κατανοώντας τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγιναν ορισμένες εκτιμήσεις. Φυσικά, μια τέτοια αναλυτική προσέγγιση απαιτεί όχι μόνο πολύ χρόνο, αλλά προϋποθέτει κι ένα υψηλό πνευματικό και μορφωτικό υπόβαθρο, πράγμα που δυστυχώς δε χαρακτηρίζει τους περισσότερους συντάκτες τέτοιων δημοσιεύσεων.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Είναι βέβαιο πλέον ότι και αυτοί ακόμα οι εντολοδόχοι τέτοιων «κατά παραγγελία» δημοσιεύσεων δε νιώθουν πλέον την ανάγκη για οποιαδήποτε αναλυτική προσέγγιση. Το ζητούμενο είναι –όπως πολύ σωστά αναφέρατε– να φέρουν στα μέτρα τους το ανάστημα του Μαρξ πετώντας λάσπη.
Τατιάνα Γκιόεβα: Την ίδια ακριβώς τακτική μεταχειρίζονται κι απέναντι σε ηγετικές προσωπικότητες της σοβιετικής εποχής, των οποίων η σημειολογική αξία είναι τεράστια. Για παράδειγμα, σε σχέση με τον Λένιν και τον Στάλιν, οι επέτειοι των οποίων είναι κοντά, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι θα πεταχτούν τόνοι λάσπης και μάλιστα με ιδιαίτερο ζήλο.
Λιουντμίλα Βάσινα: Δε διστάζουν επίσης να ξαπλώσουν ακόμα και κάτω από τα κρεβάτια τους, κάτι που έγινε σύνηθες τα τελευταία χρόνια στον Τύπο, τη λογοτεχνία και την τηλεόραση. Δεν μπορούν να ζήσουν πια χωρίς αυτό: Έχουν εξοικειώσει τους θεατές και τους αναγνώστες να κατασκοπεύουν τους «διάσημους» από την κλειδαρότρυπα. Όταν συναντώ τέτοια δημοσιεύματα ή τηλεοπτικές αναφορές, βασισμένες σε κουτσομπολιά γύρω από μεγάλες προσωπικότητες, θυμάμαι συχνά την επιστολή που απηύθυνε ο Α. Σ. Πούσκιν στον Π. Α. Βιάζεμσκι το Νοέμβρη του 1825:
«Πώς και λυπάσαι για την απώλεια των σημειώσεων του Μπάιρον; Στο διάολο όλα αυτά, δόξα τω Θεώ που χάθηκαν... Άσε την περιέργεια να καίει τον όχλο και πάρε το μέρος της μεγαλοφυΐας... Γνωρίζουμε τον Μπάιρον αρκετά: Τον είδαμε καθισμένο στο θρόνο της δόξας, τον είδαμε να βιώνει το μαρτύριο μιας μεγάλης ψυχής, τον είδαμε σ’ έναν τάφο στη μέση της ανάστασης της Ελλάδας. Θέλεις να τον δεις και γυμνό; Ο όχλος διψάει για ομολογίες, σημειώσεις, διαψεύσεις κλπ. Γιατί μέσα από τη δική του μικρότητα αντλεί ικανοποίηση από τον ευτελισμό του υψηλού, τρέφεται από τις ανθρώπινες αδυναμίες των ισχυρών. Ο όχλος ενθουσιάζεται με τη μικρότητα. Ο όχλος είναι αδύναμος, όπως και μεις, είναι αηδιαστικός, όπως και μεις!! Λέτε ψέματα, παλιάνθρωποι –είναι τόσο αδύναμος και κακός– όχι σαν εσάς, απλά με άλλον τρόπο.»
Τατιάνα Γκιόεβα: Όταν αναρωτιέται κανείς για τις τρέχουσες προσπάθειες δυσφήμισης του Μαρξ, γίνεται φανερό ότι, απορρίπτοντας το έργο του και αρνούμενοι το μεγαλείο μιας ηγετικής προσωπικότητας, οι σημερινοί αντιδραστικοί κύκλοι που θέλουν να «ηγεμονεύσουν το μυαλό μας» μας επιβάλλουν μια διαφορετική εικόνα, αυτή του ρωσόφοβου Μαρξ.
Πρέπει να σημειωθεί ότι το ζήτημα «Μαρξ και Ρωσία» είναι εξαιρετικά πλατύ και πολύπλευρο, όπως αποδεικνύεται από τον όγκο του δημοσιευμένου υλικού που μας κληροδότησε ο Μαρξ. Γι’ αυτόν δεν ήταν ανύπαρκτο, αλλά ούτε και τυχαίο. Μπορούμε να πούμε ότι το ζήτημα της Ρωσίας εντάσσεται στο γενικό πλαίσιο της μελέτης των προβλημάτων της παγκόσμιας Ιστορίας και των προοπτικών της επαναστατικής διαδικασίας.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Πότε και από ποιον επιστήμονα της χώρας μας ξεκίνησε αυτό το ζήτημα;
Λιουντμίλα Βάσινα: Ακόμα και πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση. Οφείλουμε να αποδώσουμε τιμή στην ανάλυση του Ντ. Μπ. Ριαζάνοφ, κατοπινό διευθυντή του Ινστιτούτου Κ. Μαρξ και Φρ. Ένγκελς που ιδρύθηκε το 1921.
Ήδη το 1909 ο Ριαζάνοφ δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Ο Καρλ Μαρξ σχετικά με την προέλευση της ρωσικής ηγεμονίας στην Ευρώπη», επίσης το 1912 το άρθρο «Ο Καρλ Μαρξ και ο ρωσικός λαός της δεκαετίας του ’40». Στην ΕΣΣΔ η δημοσίευση της κληρονομιάς των Μαρξ και Ένγκελς, που σχετίζεται με τη Ρωσία, καθώς και η κατανόησή της, αντιμετωπίστηκαν με σοβαρή προτεραιότητα.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Και ποιο είναι το βασικό συμπέρασμα;
Λιουντμίλα Βάσινα: Η κριτική διαπίστωση για τη Ρωσία δεν αποτελεί προϊόν της ρωσοφοβίας του Μαρξ, αλλά πηγάζει από την κοινωνική και ταξική προσέγγιση στην ανάλυση των κυβερνώντων καθεστώτων και κρατών εκείνης της εποχής. Η βαθιά κατανόηση αυτού του θέματος απαιτεί γνώση ολόκληρης της επιστημονικής ανάλυσης, καθώς και της αλληλογραφίας επί του θέματος που μας κληροδότησε ο Μαρξ, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις αλλαγές στο ιστορικό πλαίσιο, όπως και τον κύκλο των επαφών που διατηρούσε ο Μαρξ με συγκεκριμένα άτομα και το ρωσικό λαό. Δυστυχώς είναι πολύ λίγοι σήμερα οι άνθρωποι που βαρύνουν τον εαυτό τους με μια τόσο σοβαρή προσέγγιση.
Τατιάνα Γκιόεβα: Επιπλέον οι σημερινοί «μαρξιστές» έχουν έναν εντελώς διαφορετικό στόχο από την αποκάλυψη της αλήθειας. Για παράδειγμα, η γνωστή ιστορικός Νατάλια Ναρότσιντσκαγια σε μια από τις συνεντεύξεις της δήλωσε ότι η πηγή της ρωσοφοβίας πρέπει να αναζητηθεί στο Ινστιτούτο Μαρξισμού-Λενινισμού της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ, όπου ασχολήθηκαν με την έκδοση των έργων του Μαρξ, κατατάσσοντας το Ινστιτούτο στην πρώτη θέση της ρωσοφοβίας. Και σ’ αυτήν την περίπτωση χρησιμοποιήθηκε η ίδια δοκιμασμένη συνταγή: Αποσπώντας από το γενικό πλαίσιο το μερικό που τους βολεύει, καταλήγουν στα αντίστοιχα συμπεράσματα.
Λιουντμίλα Βάσινα: Είναι αδύνατο να μην αναφέρουμε και μια πραγματικά περίεργη δημοσίευση κάποιου Νικολάι Αντρέγιεφ που εμφανίστηκε την παραμονή της 200ής επετείου του Μαρξ (4 Μάη 2018) στη φιλοκυβερνητική Ροσίσκαγια Πράβντα. Κατά τη γνώμη μου αυτό ήταν το μοναδικό άρθρο σε ημιεπίσημο έντυπο που έκανε αναφορά σ’ αυτήν τη σημαντική επέτειο. Και με τι τρόπο...; Γράφτηκε βέβαια με στόχο τον εντυπωσιασμό, γιατί ήταν το κύριο άρθρο της εφημερίδας και υπερέβαινε τα εσκεμμένα ακόμα και του κίτρινου Τύπου.
Τατιάνα Γκιόεβα: Ακόμα και ο τίτλος... άραγε χάριν μόνο του εντυπωσιασμού; «Καρλ Μαρξ: Κάψτε την Οδησσό... Γκρεμίστε τη Σεβαστούπολη...» Σαν να μας προέτρεπε.
Λιουντμίλα Βάσινα: Πράγματι, όλ’ αυτά σχεδιάζονται για να εντυπωσιάσουν τον απλό αναγνώστη. Στην πραγματικότητα, αυτή η αναλφάβητη και ασυνείδητη απατεωνιά μαρτυρά την πλήρη έλλειψη επαγγελματισμού, αλλά και την πολιτική δέσμευση του συντάκτη. Μια εύστοχη απάντηση δόθηκε από τον Ρουστέμ Βαχίτοφ στη Σοβιέτσκαγια Ροσίγια στις 11 Μάη 2018, δίκαια τονίζοντας ότι ένα τέτοιο «έργο τέχνης» είναι απολύτως ενδεικτικό του επιπέδου τόσο του περιεχομένου όσο και της ποιότητας της σημερινής κρατούσας ρωσικής ιδεολογίας.
Προσδίδοντας αυτές τις δηλώσεις στον Μαρξ, αυτόματα καταλήγει κανείς στο συσχετισμό αυτών των πρακτικών με τις συμπεριφορές της φασιστικής συμμορίας του Μπαντέρα στην Ουκρανία κι έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να επηρεάζουν το θυμικό του αναγνώστη της εφημερίδας. Ο Αντρέγιεφ δεν μπήκε καν στον κόπο να εξετάσει από ποιον και για ποιο λόγο γράφτηκαν.
Τατιάνα Γκιόεβα: Όπως απέδειξε ο Βαχίτοφ, ο αρθρογράφος χρησιμοποίησε κυρίως αποσπάσματα από δύο άρθρα, τον «Ανατολικό πόλεμο» του Μαρξ και το «Δύναμη αντίστασης στη Ρωσία» του Ένγκελς, στο οποίο εξεταζόταν η πιθανότητα ανάπτυξης στρατιωτικών επιχειρήσεων κατά τον πόλεμο της Κριμαίας το 1853-1856.
Εκτός αυτού, η ανάλυση αυτή αποδόθηκε λαθεμένα στον Μαρξ, ενώ έγινε από τον Φρ. Ένγκελς. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι αυτού του είδους οι «λαθροχειρίες» κάθε άλλο παρά ακίνδυνες είναι.
Πολύ σωστά, λοιπόν, ο Ρ. Βαχίτοφ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο αρθρογράφος εισάγει στο έργο του Μαρξ μια «ιδέα επωφελή για τον ίδιο» και την σερβίρει στους αναγνώστες, έχοντας όμως «προκαταρκτικά διεγείρει τα πολιτικά τους πάθη».
Αποδεικνύεται μια πραγματική πλαστογραφία ξεκινώντας ακόμα κι από αυτόν τον ίδιο τον τίτλο του άρθρου. Εξάλλου ούτε ο Μαρξ, ούτε ο Ένγκελς προέτρεψαν ποτέ κάποιον «να κάψει την Οδησσό και να καταστρέψει τη Σεβαστούπολη». Πρόκειται μόνο για την ανάλυση της πιθανότητας για περαιτέρω ανάπτυξη του πολέμου. Κάποια αποσπάσματα μάλιστα προέρχονται από ένα άλλο άρθρο που γράφτηκε στην Εφημερίδα του Νέου Ρήνου το 1848, δηλαδή 5 χρόνια πριν την έναρξη του πολέμου της Κριμαίας.
Λιουντμίλα Βάσινα: Με λίγα λόγια, δε θα μπορούσαμε παρά να συμφωνήσουμε με τον Ρ. Βαχίτοφ, ο οποίος τα συνοψίζει όλα αυτά με τον ακόλουθο τρόπο:
«Μερικοί δημοσιογράφοι δε σέβονται τους αναγνώστες τους τόσο πολύ, που θεωρούν ότι είναι πρόβατα και μπορούν να εμπνευστούν απ’ οτιδήποτε. Δεν επιδιώκουν μια αντικειμενική ισορροπημένη εκτίμηση, δεν προσπαθούν να αναδείξουν την αλήθεια, δεν προσπαθούν να αναλύσουν τα φαινόμενα σε όλη την πολυπλοκότητά τους. Το καθήκον τους είναι να υπαγορεύουν στους αναγνώστες οποιαδήποτε αντιδραστική ιδέα, χρήσιμη για την άρχουσα τάξη που πληρώνει αδρά για τη χειραγώγηση των συνειδήσεων.»
Τατιάνα Γκιόεβα: Η επέτειος του Μαρξ ανέδειξε επίσης κι ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα της εποχής μας: Πόσο μακριά απέχει η συνείδηση των μαζών από τη γνώση και την κατανόηση της προσωπικότητας του Μαρξ. Έτσι, για παράδειγμα, όταν επισκέφτηκα μία από τις επετειακές εκθέσεις κι ενημέρωσα το κοινό ότι ο Μαρξ σε ηλικία 51 ετών άρχισε να μαθαίνει ρωσικά και σύντομα ήταν σε θέση όχι μόνο να μελετά επιστημονικά άρθρα, αλλά και ρωσική λογοτεχνία, σχεδόν όλοι έμειναν έκπληκτοι μ’ αυτήν την «είδηση»· αν κι αυτό είναι ένα πολύ γνωστό γεγονός και περιέχεται σε οποιαδήποτε βιογραφία του Μαρξ.
Υπογραμμίζω ότι στην ΕΣΣΔ το θέμα «Μαρξ και Ρωσία» ήταν πολύ καλά αναπτυγμένο και παρουσιάστηκε στο ρωσικό λαό με εξαιρετική επάρκεια.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Φυσικά! Όλοι γνώριζαν για την υψηλή εκτίμηση που έτρεφε ο Μαρξ για το έργο και την προσωπικότητα του Τσερνισέφσκι, αλλά και για το γεγονός ότι ο Ένγκελς, που ήδη ήταν γνώστης της ρωσικής γλώσσας, μετέφρασε τον Ευγένιο Ονέγκιν του Πούσκιν, καθώς και για το μεγάλο ενδιαφέρον τους για την ανάπτυξη και τις προοπτικές του επαναστατικού κινήματος στη χώρα μας. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Μαρξ έγινε ο πρώτος ανταποκριτής, γραμματέας της Α΄ Διεθνούς για τη Ρωσία.
Λιουντμίλα Βάσινα: Σήμερα αυτή η γνώση αποτελεί σπανιότητα. Είναι καλό ότι η Πράβντα με αφορμή την επέτειο του Μαρξ αφιέρωσε μια σειρά από ενδιαφέροντα και ενημερωτικά άρθρα σε σχέση με το ρωσικό θέμα. Θα ήθελα ιδιαίτερα να υπογραμμίσω το άρθρο του διδάκτορα ιστορικών επιστημών Βλαντισλάβ Γκρόσουλ «Ο Καρλ Μαρξ και οι Ρώσοι επαναστάτες» (Νο 42, 24-26 Απρίλη 2018). Επίσης στα επιστημονικά συνέδρια που οργάνωσε το ΚΚΡΟ έγινε διεξοδική ανάλυση του θέματος.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Ας δούμε, τουλάχιστον εν συντομία, τις εκθέσεις που αναφέρατε. Σε πόσες από αυτές συμμετείχε το RGASPI, δηλαδή το πρώην Κεντρικό Κομματικό Αρχείο, στο οποίο σήμερα εργάζεστε;
Τατιάνα Γκιόεβα: Σε τρεις. Μία από αυτές πραγματοποιήθηκε στη γενέτειρα του Μαρξ, την Τρίερ από 5 Μάη έως και 21 Οκτώβρη 2018 και αυτή η διεθνής έκθεση είχε τίτλο «Καρλ Μαρξ: 1818-2018. Η ζωή, το έργο και η εποχή του». Η έκθεση πραγματοποιήθηκε υπό την προσωπική αιγίδα του Προέδρου της Γερμανίας Φρανκ Βάλτερ Σταϊνμάγιερ και την επισκέφτηκαν περισσότερα από 95 χιλιάδες άτομα, μεταξύ των οποίων και πολλοί ξένοι επισκέπτες.
Αρχειακές και μουσειακές συλλογές του RGASPI που σχετίζονται με τον Μαρξ παρουσιάστηκαν επίσης στην ιστορική έκθεση «Είναι ο Μαρξ;», που πραγματοποιήθηκε το Μάη-Ιούνη του 2018 στο Κεντρικό Κρατικό Μουσείο της Σύγχρονης Ιστορίας της Ρωσίας. Και από τις 17 Οκτώβρη 2018 έως τις 14 Γενάρη 2019, το ρωσικό μουσείο στην Αγία Πετρούπολη φιλοξένησε την έκθεση «Μαρξ για πάντα», στην οποία εκτέθηκαν έργα γνωστών Σοβιετικών ζωγράφων και γλυπτών, οι οποίοι ενσωμάτωσαν την εικόνα του Μαρξ αντλώντας στοιχεία από τη μουσειακή συλλογή του RGASPI. Βεβαίως παρουσιάστηκαν και έργα σύγχρονων καλλιτεχνών, αποδεικνύοντας πως η εικόνα του Μαρξ διαθλάται ακόμα και σήμερα στη συνείδηση της καλλιτεχνικής διανόησης.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Η Πράβντα έγραψε γι’ αυτήν την έκθεση ασκώντας όμως αυστηρή κριτική, με τίτλο «Το Ρωσικό Μουσείο μετατρά- πηκε σε “χοιροστάσιο”» (Νο 16, 14 Φλεβάρη 2019). Το θυμάστε;
Λιουντμίλα Βάσινα: Φυσικά και το διαβάσαμε το άρθρο και σε γενικές γραμμές μας βρίσκει σύμφωνες. Ωστόσο το αρχείο μας δε φέρει καμία ευθύνη για τον εμπαιγμό τον οποίο υπέστη ο μεγάλος στοχαστής κι επαναστάτης στις δύο από τις τέσσερις αίθουσες της συγκεκριμένης έκθεσης.
Η έκθεση αυτή, κατά τη γνώμη μου, αντικατοπτρίζει το επίπεδο της κοινωνικής συνείδησης στη σημερινή Ρωσία και ταυτόχρονα θέτει το ερώτημα για την κοινωνική ευθύνη του δημιουργού και τον τρόπο που χειρίζεται τις καλλιτεχνικές του δεξιότητες στην ενσωμάτωση των ιστορικών συμβόλων και προσώπων στην τέχνη.
Οι διοργανωτές της έκθεσης –στελέχη του Ρωσικού Μουσείου– επέλεξαν επιμελώς να προβάλουν πραγματικά αξιόλογα κειμήλια από τη συλλογή μας, τα οποία εκτέθηκαν στις δύο πρώτες αίθουσες του μουσείου κι εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα θετικά από το κοινό. Στη συνέχεια όμως οι ίδιοι αποφάσισαν να αντιπαραβάλουν το ζήτημα της «προσωπολατρίας» του Μαρξ στη σοβιετική τέχνη και αυτό το εγχείρημα κατέληξε σε μια κακόγουστη παρωδία. Στα έργα των σύγχρονων καλλιτεχνών της Αγ. Πετρούπολης ενσωματώθηκαν οι πιο αντιδραστικές και χυδαίες απόψεις για τον Μαρξ και τον ίδιο το μαρξισμό που κυριαρχούν στη φιλελεύθερη διανόηση από την περίοδο της «περεστρόικα» μέχρι και σήμερα.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Κρίνοντας από το αποτέλεσμα, τα «έργα» αυτά θυμίζουν περισσότερο φτηνές καρικατούρες. Και η ζημιά που έγινε είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που προκαλεί «ένα κομμάτι πίσσα στο βαρέλι με το μέλι».
Λιουντμίλα Βάσινα: Ας αποφύγουμε τις απλουστεύσεις. Από καθαρά αντικειμενική άποψη θα μπορούσαν να έχουν κι ένα σχετικό ενδιαφέρον. Η ουσία έγκειται στο ιδεολογικό ζήτημα. Το επονομαζόμενο «παρεκκλήσι του Μαρξ», που δημιουργήθηκε από την καλλιτεχνική ομάδα «Μαγεμένοι καλλιτέχνες», είχε στόχο να καταρρίψει το ζωντανό ακόμα και σήμερα μύθο του Μαρξ, παρουσιάζοντας τη ζωή του και τα ορόσημα της ανάπτυξης του μαρξισμού με σατιρική διάθεση καρναβαλικού επιπέδου. Είδαμε έναν αλαζονικό Μαρξ και σε κοντινή απόσταση τις καρικατούρες των Ένγκελς, Λένιν, Φιντέλ Κάστρο, Τσε Γκεβάρα, Μάο κλπ. Με αυτόν τον τρόπο ξεκινάει μια ιδιότυπη προετοιμασία του γιορτασμού των επετείων του Ένγκελς, του Λένιν και του Στάλιν.
Τατιάνα Γκιόεβα: Πρέπει όμως να τονίσουμε ότι η πλειοψηφία του κοινού δεν αποδέχτηκε τη φαλκίδευση των ιστορικών ηγετών και των συμβόλων, πράγμα που αποδεικνύεται και από τις καταγραφές στο βιβλίο επισκεπτών της έκθεσης. Αποδείχτηκε ότι το «Capella a la Marx» δε βρήκε ανταπόκριση στην ψυχή των περισσότερων επισκεπτών, αντιθέτως προκάλεσε μεγάλο θυμό.
Λιουντμίλα Βάσινα: Το ενδιαφέρον για τις εκθέσεις στη Μόσχα και την Αγ. Πετρούπολη ήταν πολύ μεγάλο. Στη Μόσχα συνέπεσε με τη διοργάνωση του Παγκόσμιου Κυπέλλου και πολλοί ήταν οι ξένοι που την επισκέφτηκαν, εκφράζοντας την επιθυμία «πόσο καλό θα ήταν να ξανάρθουμε πάλι εδώ για να ρίξουμε μια προσεκτικότερη ματιά σε όλα αυτά».
Τατιάνα Γκιόεβα: Κι εγώ επίσης θέλω να πω ότι την ίδια επιθυμία εξέφρασαν και οι επισκέπτες του μουσείου Κ. Μαρξ και Φρ. Ένγκελς στη Μόσχα. Πραγματικά πολλοί άνθρωποι επισκέφτηκαν την έκθεση πάνω από μία φορές. Νομίζω ότι σήμερα η ανάγκη ύπαρξης ενός τέτοιου μουσείου είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Τα μοναδικά έγγραφα κι εκθέματα που παρουσιάστηκαν θα δώσουν την ευκαιρία στο κοινό να εξοικειωθεί με την πραγματική ζωή του Μαρξ σε σχέση με την εποχή στην οποία έζησε και δημιούργησε χωρίς τα στοιχεία της αστικής μυθοπλασίας.
Ακόμα και όλα τα επετειακά γεγονότα που έλαβαν χώρα την περσινή χρονιά –συνεντεύξεις, εκθέσεις, τηλεοπτικές συζητήσεις, προβολές ταινιών και δημοσιεύματα στον Τύπο– αποδεικνύουν ότι το ενδιαφέρον για τον Μαρξ παραμένει ακόμα ζωντανό κι επίκαιρο.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Για πόσα χρόνια λειτούργησε το μουσείο;
Λιουντμίλα Βάσινα: Το μουσείο ιδρύθηκε το 1962 και διέκοψε τη λειτουργία του το 1988 για να γίνουν εργασίες αποκατάστασης. Ευτυχώς τα εκθέματα μεταφέρθηκαν στις αποθήκες του RGASPI. Το 1991 το κτήριο αποδόθηκε στο «Συμβούλιο των Ευγενών» (αλίμονο, πού αλλού;) και σύντομα αχρηστεύτηκε. Μετά από αυτό, το οίκημα μεταβιβάστηκε στο Μουσείο Εικαστικών Τεχνών Α. Σ. Πούσκιν.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Αυτό φυσικά είναι καλύτερο, αλλά για τον Μαρξ και τον Ένγκελς δε βρέθηκε ποτέ στέγη σε ολόκληρη τη Μόσχα;
Λιουντμίλα Βάσινα: Πραγματικά θα ήταν θαυμάσιο αν αποκαθιστούσαμε αυτό το μουσείο! Το αρχείο μας κατέχει την πληρέστερη συλλογή εγγράφων και προσωπικών αντικειμένων του Μαρξ και της οικογένειάς του, καθώς και πολύτιμες συλλογές αυθεντικών εγγράφων και αντικειμένων από την πολιτική και κοινωνική ιστορία της Δυτικής Ευρώπης, από το 17ο αιώνα, αλλά και συλλογές από την ιστορία του παγκόσμιου εργατικού κινήματος. Με λίγα λόγια, διαθέτουμε ένα τεράστιο αρχείο. Δυστυχώς όμως στις παρούσες ιστορικές συνθήκες, η επανίδρυση του μουσείου Κ. Μαρξ και Φρ. Ένγκελς είναι αδύνατη.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Ο Μαρξ στη σημερινή Ρωσία είναι ελάχιστα γνωστός. Συμφωνείτε μαζί μου;
Λιουντμίλα Βάσινα και Τατιάνα Γκιόεβα: Φυσικά. Είναι ένα προφανές γεγονός. Και είναι εξίσου προφανής η αναγκαιότητα να τον γνωρίσουν.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Αυτό το καθήκον είναι πολύ δύσκολο.
Λιουντμίλα Βάσινα: Ναι, δεν είναι εύκολο να καλύψουμε όλες τις πλευρές μιας μεγάλης προσωπικότητας, όλες τις πτυχές της μεγάλης κληρονομιάς που μας άφησε ο θεμελιωτής του επιστημονικού κομμουνισμού. Ο Καρλ Μαρξ έζησε μια σύντομη ζωή, σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα. Πέθανε δύο μήνες πριν τα 65α γενέθλιά του. Όμως η ζωή του ήταν πλήρης από ακάματη πνευματική προσπάθεια, τόσο, που το επιστημονικό του έργο εκτιμάται ότι θα αποτυπωθεί σε 114 τόμους των εκδόσεων MEGA. Μπορούμε μόνο να εντυπωσιαστούμε από τον όγκο του έργου του Μαρξ στον τομέα της κοινωνικής σκέψης και της επαναστατικής πρακτικής. Όχι μόνο συμμετείχε ενεργά, αλλά και ανέλυσε πολλά από τα γεγονότα της ευρωπαϊκής ιστορίας του 19ου αιώνα. «Ο Μαρξ στεκόταν ψηλότερα, έβλεπε πιο μακριά, ανέλυε καλύτερα και ταχύτερα απ’ όλους εμάς. Ο Μαρξ ήταν ευφυία, ενώ εμείς στην καλύτερη περίπτωση ήμασταν ταλέντα», έγραψε ο Ένγκελς.
Πράγματι, το εύρος των ενδιαφερόντων, το φάσμα των δραστηριοτήτων του εκπλήσσει ακόμα και σήμερα. Ο στοχαστής, που ξεκίνησε με το πιο αφηρημένο πεδίο της ανθρώπινης συνείδησης, τη φιλοσοφία, ο επιστήμονας-οικονομολόγος, που αφιέρωσε 40 χρόνια στη συγγραφή Του Κεφαλαίου, επαναστάτης και ασυμβίβαστος μαχητής ενάντια στην εξουσία των κατεχόντων, δημοσιολόγος, συντάκτης ή συνεργάτης δεκάδων εφημερίδων και περιοδικών στη Γερμανία, στη Γαλλία, στην Αγγλία, στις ΗΠΑ. Υπήρξε ιδρυτής και ιδεολογικός ηγέτης των πρώτων διεθνών οργανώσεων της εργατικής τάξης, της Ένωσης Κομμουνιστών και της Α΄ Διεθνούς. «Ο Μαρξ ήταν προπάντων επαναστάτης ... Να πάρει μέρος στην απελευθέρωση του σύγχρονου προλεταριάτου ... αυτή ήταν η πραγματική αποστολή στη ζωή του», είπε ο Ένγκελς αποχαιρετώντας τον Μαρξ στο κοιμητήριο του Χάιγκεϊτ του Λονδίνου.
Τατιάνα Γκιόεβα: Γι’ αυτό πρέπει να υπογραμμιστεί ιδιαίτερα ότι ο Μαρξ έζησε μια εντυπωσιακά ολοκληρωμένη ζωή. Απαντώντας σε ερωτήσεις του ερωτηματολογίου στο λεύκωμα της μεγαλύτερης κόρης του, Τζένι, στην ερώτηση για το ποιο θεωρεί το βασικότερο στοιχείο του χαρακτήρα του, απάντησε «η ενότητα σκοπού και ζωής».
Παρά τη δύσκολη μοίρα του πολιτικού μετανάστη, της υλικής φτώχειας, της στέρησης και της απώλειας αγαπημένων προσώπων, ο Μαρξ δεν άλλαξε ποτέ την αρχή που διατύπωσε στην έκθεση αποφοίτησης του σχολείου: «Συλλογισμοί ενός νέου πριν την επιλογή ενός επαγγέλματος», «ποιο υπηρετεί την ανθρωπότητα, εάν ο άνθρωπος εργάζεται μόνο για τον εαυτό του, ασφαλώς μπορεί να γίνει ένας διάσημος επιστήμονας, ένας μεγάλος σοφός, ένας εξαιρετικός ποιητής, όμως ποτέ δεν μπορεί να γίνει ένας ολοκληρωμένος και σημαντικός άνθρωπος», έγραψε ο έφηβος Μαρξ.
«Η Ιστορία αναγνωρίζει ως σημαντικούς εκείνους τους ανθρώπους που, υπηρετώντας τον κοινό σκοπό, οι ίδιοι έγιναν ταπεινότεροι, καλύτεροι και πρόσφεραν ευτυχία σε όλη την ανθρωπότητα ... Αν επιλέξουμε ένα επάγγελμα με το οποίο μπορούμε να εργαστούμε για το καλό της ανθρωπότητας, τότε δε θα λυγίσουμε κάτω από το βάρος του, γιατί είναι μια θυσία στο όνομα όλων. Και τότε θα βιώσουμε μια ευτυχία που δε θα είναι εγωιστική και περιορισμένη, αλλά θα είναι κτήμα πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων.»
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Δε νομίζετε ότι η γνωριμία της σημερινής νεολαίας με τον Μαρξ αξίζει να ξεκινήσει από μια συζήτηση γι’ αυτήν τη σχολική έκθεση; Είναι μόλις 17 ετών και ήδη έχει καθορίσει το περιεχόμενο της μελλοντικής του ζωής.
Τατιάνα Γκιόεβα: Πάρα πολύ γρήγορα κατάλαβε τι είναι αυτό που θα φέρει ευτυχία σε όσο το δυνατό περισσότερους ανθρώπους: Να γίνει επαναστάτης και όχι κομφορμιστής.
«Το βασικότερο στοιχείο του χαρακτήρα του ήταν ότι ήταν αγωνιστής. Αγωνιζόταν με τέτοιο πάθος, επιμονή και αποτελεσματικότητα, όσο λίγοι», έγραψε ο Ένγκελς.
Ο νεαρός Μαρξ αποτύπωσε ο ίδιος την ουσία της ύπαρξής του στο ποίημα «Αισθήματα» στο «Βιβλίο της αγάπης», αφιερωμένο στην αγαπημένη του Τζένι φον Βεστφάλεν:
Ποτέ μου δε θα βρω λίγη γαλήνη
κι αυτό είναι το μαρτύριο της Ψυχής μου,
ποτέ δε θα μπορέσω να ησυχάσω
πρέπει να βασανίζομαι για πάντα.
(…)
Έχω εμπλακεί σ’ ατέλειωτη διαμάχη,
ατέλειωτος βρασμός ατέλειωτος εφιάλτης
στη Ζωή μου δεν μπορώ να κρατηθώ
και στο ρυθμό της δε γίνεται να μπω.4
Είκοσι χρόνια αργότερα, στο ερώτημα «ποια είναι η άποψή σας για την ευτυχία» ο Μαρξ απάντησε σε μια άλλη εκδοχή του ερωτηματολογίου της «Εξομολόγησης»: «Να αγωνίζεσαι.» Ακόμα και στη δύση της ζωής του, στη συζήτηση με τον Αμερικανό δημοσιογράφο Τζ. Σουίντον, στις 6 Σεπτέμβρη 1880, στο ερώτημα ποιο είναι το κυριότερο ζήτημα της ανθρώπινης ύπαρξης, απάντησε για άλλη μια φορά: «Να αγωνίζεσαι.» Αυτή η απάντηση καταγράφηκε από τον Αμερικανό δημοσιογράφο ως «ο νόμος της ζωής».
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Αξίζει τον κόπο να στρέψουμε την προσοχή μας στον τρόπο με τον οποίο ο Μαρξ κατάφερε να κατανοήσει αυτόν τον νόμο της ζωής. Ποιο όμως ήταν το σημαντικότερο στοιχείο σ’ αυτόν τον αγώνα προς όφελος της ανθρωπότητας;
Λιουντμίλα Βάσινα: Πρώτ’ απ’ όλα ήταν ο αγώνας για να αλλάξουν οι κοινωνικές συνθήκες που γεννούν την ιδιοκτησία, το ίνδαλμα της οποίας είναι το κέρδος και η ουσία είναι η καθολική αποξένωση από το παραγόμενο έργο του ανθρώπου και η καθολική ιδιοποίηση αυτού του έργου από το κεφάλαιο.
Ο Μαρξ απέναντι στη φιλοσοφία της παθητικής ανάλυσης του κόσμου πρόταξε τη φιλοσοφία της επαναστατικής πρακτικής. Η κεντρική ιδέα των «Θέσεων για τον Φόιερμπαχ» (άνοιξη του 1845) συνίσταται στην τελική ενδέκατη θέση για το ρόλο της επαναστατικής δράσης στη γνώση για το μετασχηματισμό του κόσμου: «Οι φιλόσοφοι μονάχα εξηγούσαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα όμως είναι να τον αλλάξουμε.»
Σήμερα η έννοια της «επανάστασης» και του «επαναστάτη» είναι εξαιρετικά παραμορφωμένες στη μαζική συνείδηση. Ταυτίζονται με τα στοιχεία της ολικής καταστροφής, τον κυνισμό και την απουσία ηθικών αρχών στο πνεύμα των ηρώων του μυθιστορήματος του Ντοστογιέφσκι Δαίμονες. Ο όρος «δικτατορία του προλεταριάτου» ταυτίζεται με τα γκούλαγκ. Αναντίρρητα όλα αυτά δεν έχουν καμιά σχέση με τον Μαρξ και την επαναστατική θεωρία του μαρξισμού.
Τατιάνα Γκιόεβα: Ο Μαρξ για πρώτη φορά απέδειξε ότι ολόκληρη η ιστορία της ανθρωπότητας ήταν (και παραμένει μέχρι σήμερα) η ιστορία της πάλης των τάξεων, η ύπαρξη της οποίας οφείλεται σε συγκεκριμένες οικονομικές συνθήκες, από τις οποίες απορρέουν συγκεκριμένες κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις.
Στο εκλαϊκευτικό δοκίμιο Καρλ Μαρξ, που γράφτηκε για τους Γερμανούς εργάτες και δημοσιεύτηκε ενόσω ζούσε ο Μαρξ, στο αλμανάκ (σ.τ.μ.: ετήσιο βιβλίο αναφοράς γεγονότων κλπ.) «Volks Kalendar» (σ.τ.μ.: Λαϊκό Ημερολόγιο) στο Μπραουσβάιγκ, το 1878, ο Ένγκελς υπογράμμισε ότι ο Μαρξ απέδειξε «ότι σ’ όλους τους πολλαπλούς και σύνθετους πολιτικούς αγώνες πρόκειται μόνο για την κοινωνική και πολιτική κυριαρχία συγκεκριμένων τάξεων, και κυρίως τη διατήρηση της κυριαρχίας των παλιών τάξεων σε βάρος των καινούργιων ανερχομένων τάξεων».
Λιουντμίλα Βάσινα: Ο Μαρξ συμπλήρωσε την πρώτη του μεγάλη ανακάλυψη, που είναι η λεγόμενη υλιστική κατανόηση της Ιστορίας, με τη διαμόρφωση της θεωρίας της υπεραξίας. Στο βασικό του έργο, που είναι Το Κεφάλαιο, απέδειξε ότι «ο πλουτισμός των σύγχρονων καπιταλιστών δεν είναι λιγότερος από εκείνον των δουλοκτητών ή των εκμεταλλευόμενων τους δουλοπάροικους φεουδαρχών. Αυτό γίνεται μέσω της ιδιοποίησης της αμειβόμενης εργασίας των άλλων και όλες αυτές οι μορφές εκμετάλλευσης διαφέρουν μεταξύ τους μόνο στον τρόπο με τον οποίο αυτή η απλήρωτη εργασία απαλλοτριώνεται (ιδιοποιείται). Αλλά με αυτόν τον τρόπο –συνόψισε ο Ένγκελς– κατέρρευσαν και τα τελευταία επιχειρήματα της αστικής τάξης, ότι στο σύγχρονο κοινωνικό σύστημα επικρατούν το δίκαιο, η ισότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων και η αρμονία των συμφερόντων, και η αστική κοινωνία αποκαλύφθηκε ... ως τεράστιο ίδρυμα για την εκμετάλλευση της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού από μια μικρή και συνεχώς μειούμενη μειοψηφία». Αυτές οι δύο μεγάλες αποκαλύψεις του Μαρξ βρίσκονται στη βάση της επιστημονικής θεωρίας του σοσιαλισμού, της οποίας η ορθότητα των συμπερασμάτων επιβεβαιώνεται σήμερα στον παγκόσμιο καπιταλισμό όπου το 1% του πληθυσμού της Γης κατέχει το 99% του πλούτου όλης της ανθρωπότητας.
Στο Κεφάλαιο, έργο στο οποίο ο Μαρξ αφιέρωσε περί τα 40 χρόνια της ζωής του, ανέλυσε θεωρητικά το μηχανισμό δημιουργίας της υπεραξίας ως αποτέλεσμα της ιδιοποίησης από το κεφάλαιο της απλήρωτης εργασίας του εργάτη. «Από τότε που υπάρχουν καπιταλιστές και εργάτες στη Γη, δεν υπάρχει κανένα άλλο βιβλίο που έχει τόσο μεγάλη σημασία για την εργατική τάξη» (Ένγκελς). Στο Κεφάλαιο ερευνήθηκαν οι εσωτερικοί νόμοι λειτουργίας και ανάπτυξης της καπιταλιστικής οικονομίας, έγινε η πρόβλεψη για το αναπόφευκτο της επαναστατικής αντικατάστασης του καπιταλισμού από μια κοινωνία, που θα οικοδομηθεί στην άρνηση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Με την έκδοση Του Κεφαλαίου οι ιδέες που διατυπώθηκαν στο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος έλαβαν θεωρητική τεκμηρίωση. Γι’ αυτό, Το Κεφάλαιο είναι «το κύριο και βασικό έργο που ξεδιπλώνει τον επιστημονικό σοσιαλισμό» (Λένιν).
Δεν προκαλεί, λοιπόν, έκπληξη ότι κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου μέρους της πολιτικής ζωής του Μαρξ, με τα λόγια του Ένγκελς, ήταν στην Ευρώπη «εκείνος ο άνθρωπος τον οποίο πιο πολύ μισούσαν και συκοφαντούσαν. Οι κυβερνήσεις –μοναρχικές και δημοκρατικές– τον εξόριζαν, οι αστοί –και οι συντηρητικοί και οι υπερδημοκράτες– έσπευδαν όλοι μαζί να τον συκοφαντήσουν, να τον καταραστούν. Όλα αυτά, όμως, αυτός τα παραμέριζε, όπως τον ιστό της αράχνης από το δρόμο του...».
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Ενάντια στο όπλο της συκοφάντησης –όπως αποδείχτηκε από την 200ή επέτειο– πρέπει να στρέψουμε το όπλο της αλήθειας τόσο για τον ίδιο τον Μαρξ όσο και για το μαρξισμό. Ωστόσο, αυτό το τελευταίο, όπως διαπιστώσαμε, είναι πολύ δύσκολο στις μέρες μας. Απαιτείται πριν απ’ όλα η στοιχειώδης διαφώτιση των ανθρώπων, αρχίζοντας από το σχολείο. Αλλά αυτό στις μέρες μας δυστυχώς δεν προβλέπεται. Ο σκοταδισμός παίρνει τα πάνω του;
Τατιάνα Γκιόεβα: Πράγματι, παρά τη θάλασσα της βιβλιογραφίας για τον Μαρξ –όπως αναδείχτηκε από τη βιβλιοθήκη του Κογκρέσου των ΗΠΑ– στο έργο του Μαρξ είναι αφιερωμένες οι περισσότερες έρευνες απ’ οποιαδήποτε άλλη προσωπικότητα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σήμερα στην κοινωνία μας τον πραγματικό Μαρξ πολύ λίγοι τον γνωρίζουν, και αυτό το οποίο γράφουν απέχει πολύ από την αλήθεια.
«Μαζί με το μεγάλο πνεύμα (μυαλό), υπάρχει η μεγάλη καρδιά, η οποία χτυπούσε στο ρυθμό όλης της ανθρωπότητας», έγραψε στις αναμνήσεις για τον Μαρξ ο φίλος του Βίλχελμ Λίμπκνεχτ. Επιχειρηματολογώντας για την αναγκαιότητα να αποτυπωθούν στην Ιστορία οι αναμνήσεις των ανθρώπων που προσωπικά γνώριζαν τον Μαρξ, ο Λίμπκνεχτ τόνιζε: «Για την ιδιωτική του ζωή, όπως και για τον άνθρωπο ... δε γνωρίζουν σχεδόν τίποτα. Για τον Μαρξ σαν άνθρωπο εκφράστηκαν σχεδόν αποκλειστικά οι αντίπαλοί του και, έχοντας ενιαίο μοτίβο, τον απεικόνιζαν ως άκαρδο, υπολογιστή, κρύο, ψηλομύτη, να ατενίζει πάνω από τα σύννεφα με περιφρόνηση τον κόσμο και την ανθρωπότητα, τους απλούς ανθρώπους ... Στην πραγματικότητα όμως ήταν τελείως διαφορετικός.»
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Η πραγματική αποτύπωση του Μαρξ στοιχειοθετείται από τις αναμνήσεις όσων των γνώρισαν, αλλά και από την αλληλογραφία του.
Λιουντμίλα Βάσινα: Ευτυχώς η επιθυμία του Β. Λίμπκνεχτ εκπληρώθηκε: Οι αναμνήσεις, για τον Μαρξ και τον Ένγκελς, αυτών που τους γνώρισαν καλά, έχουν συγκεντρωθεί. Στη σοβιετική εποχή αυτά εκδόθηκαν σε τρεις εκδόσεις. Αλλά, βέβαια, σήμερα αυτές αποτελούν βιβλιογραφική σπανιότητα, απαιτείται μαζική επανέκδοση.
Τατιάνα Γκιόεβα: Βέβαια, μπορούμε να εκφράσουμε τη χαρά μας, καθώς πέρσι έγινε επανέκδοση της βιογραφίας του Μαρξ, που γράφηκε από το δισέγγονό του Ρομπέρ-Ζαν Λόνγκε, υπό τον τίτλο Καρλ Μαρξ, ο προπάππους μου. Είναι θετικό ότι η Πράβντα έγραψε γι’ αυτό στο φύλλο της στις 26 Ιούλη 2018.
Λιουντμίλα Βάσινα: Θα μπορούσε ακόμα να επανεκδοθεί και η συλλογή Η οικογένεια Μαρξ μέσα από την αλληλογραφία της. Γενικά θα ήθελα να υπογραμμίσω τη σημασία της αλληλογραφίας του Μαρξ και του Ένγκελς, καθώς και των επιστολών τους προς άλλους παραλήπτες. Αυτό είναι το πεδίο στο οποίο οι δύο στοχαστές και ηγέτες του εργατικού κινήματος αναδεικνύονται εναργώς σαν προσωπικότητες. Αναφέρω, σαν παράδειγμα, μερικές γραμμές από το γράμμα του Κ. Μαρξ προς τον Ζίγκφριντ Μέγιερ, με ημερομηνία 30 Απρίλη 1867:
«Γιατί δε σας απάντησα; Γιατί τον τελευταίο καιρό βρισκόμουν στο χείλος του τάφου. Γι’ αυτό έπρεπε να αξιοποιήσω κάθε λεπτό, όταν ήμουν ικανός προς εργασία, για να τελειώσω το έργο μου, για το οποίο θυσίασα την υγεία μου, την ευτυχία στη ζωή και στην οικογένεια. Θεωρώ αυτήν την εξήγηση αρκετή. Γελάω με όλους αυτούς τους λεγόμενους “πρακτικούς” ανθρώπους και τη σοφία τους. Εάν θέλουν να είναι ζώα, μπορούν να γυρίσουν την πλάτη στο μαρτύριο της ανθρωπότητας και να ενδιαφέρονται για το τομάρι τους. Όμως θα θεωρούσα τον εαυτό μου πραγματικά μη πρακτικό, εάν εξέπνεα, χωρίς να ολοκληρώσω τα βιβλία μου, έστω και σε χειρόγραφη μορφή.»
Τατιάνα Γκιόεβα: Μιλάμε για τη μελέτη του Μαρξ πάνω Στο Κεφάλαιο και για τα προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζε εκείνη την περίοδο. Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι ο Μαρξ σε όλη του τη ζωή υπέφερε από τη σοβαρή κι εξουθενωτική ασθένεια της δοθιήνωσης, αποτέλεσμα της εξάντλησης του οργανισμού του σε δύσκολες συνθήκες διαβίωσης και συνεχούς πνευματικής καταπόνησης. Όλο του το σώμα ήταν καλυμμένο από τρομερά αποστήματα που προκαλούσαν αφόρητους πόνους. Εκείνος όμως εργαζόταν, χωρίς να υπολογίζει σε τίποτα, προσπαθώντας να εξοπλίζει το προλεταριάτο με την επιστημονική θεωρία της επαναστατικής μεταμόρφωσης του κόσμου. Περίπου 800 πηγές χρησιμοποίησε στο κείμενο μόνο του 1ου τόμου Του Κεφαλαίου! Επίσης, ο όγκος των εργασιών και των πληροφοριών που μελέτησε στους πιο διαφορετικούς τομείς της γνώσης δεν μπορεί να καταμετρηθεί.
Λιουντμίλα Βάσινα: Είναι εξαιρετικό αυτό που έγραψε στο γράμμα του προς τον Φρίντριχ Άντολφ Ζόργκε ο Ένγκελς την επομένη του θανάτου του Μαρξ: «Το ανάστημα της ανθρωπότητας χαμήλωσε κατά μία κεφαλή, τη σημαντικότερη απ’ όλες όσες διέθετε.»
Τατιάνα Γκιόεβα: Και βέβαια, πόσο εμπνευσμένα ήταν τα λόγια του ΄Ενγκελς και κατά τη διάρκεια της αποχαιρετιστήριας ομιλίας του προς το μεγάλο και αναντικατάστατο φίλο του: «Το όνομά του και το έργο του θα ζήσουν στους αιώνες.» Αυτό δεν αποτελεί μια πομπώδη διαπίστωση, αλλά μια βαθιά συνειδητοποιημένη πραγματικότητα, η οποία, όπως έδειξε η ζωή, έγινε προφητική.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Η συγκλονιστική φιλία αυτών των δυο ομοϊδεατών και στοχαστών από μόνη της αποτελεί παράδειγμα ασυνήθιστης ηθικής δύναμης. Στα χρόνια μου στο σχολείο είχαμε ακούσει αρκετά γι’ αυτή, διαβάσαμε, γνωρίζαμε. Από τότε, για παράδειγμα, θυμήθηκα τη φράση του Πολ Λαφάργκ: «Δεν μπορούμε να σκεφτούμε για τον Ένγκελς χωρίς να θυμηθούμε ταυτόχρονα τον Μαρξ και αντίθετα: Οι ζωές τους ήταν τόσο αλληλένδετες και αποτελούσαν, τρόπος του λέγειν, μια ενιαία ύπαρξη.» Δυστυχώς οι σημερινοί νέοι, στην πλειοψηφία τους, δεν έχουν ιδέα γι’ αυτά!
Λιουντμίλα Βάσινα: Πρέπει να αποκαταστήσουμε και μια μεγάλη αλήθεια, που είναι η συμβολή του Ένγκελς στην ολοκλήρωση της έκδοσης Του Κεφαλαίου μετά από το θάνατο του φίλου του. Δεν είναι τυχαία η μεγάλη εκτίμηση του Λένιν προς αυτόν: «Με την έκδοση του 2ου και του 3ου τόμου Του Κεφαλαίου ο Ένγκελς μας κληροδότησε ένα σπουδαίο μνημείο αφιερωμένο στο φίλο του, πάνω στο οποίο, χωρίς να το θέλει, χαράχτηκε και το δικό του όνομα. Πράγματι, αυτοί οι δύο τόμοι είναι έργο δύο, των Μαρξ και Ένγκελς.»
Τατιάνα Γκιόεβα: Είναι αδύνατο να αποσπάσουμε τον Μαρξ από την οικογένειά του, καθώς εκεί ακριβώς αποκαλύπτονται τα καλύτερα ανθρώπινα χαρακτηριστικά του. Θα υπενθυμίσω, για παράδειγμα, αυτό που έγραψε για τον πατέρα της μία από τις κόρες του, η Ελεονόρα: «Σε αυτούς που αφιερώνουν τη ζωή τους στη μελέτη της ανθρώπινης φύσης, δε θα φανεί παράξενο ότι ο άνθρωπος που υπήρξε τέτοιος αταλάντευτος μαχητής θα μπορούσε να είναι ταυτόχρονα τόσο καλόψυχος και τρυφερός στον κόσμο. Θα καταλάβουν πως, επειδή μπορούσε τόσο έντονα να μισεί, ήταν ικανός τόσο βαθιά να αγαπά.»
Λιουντμίλα Βάσινα: Η ουσία είναι ότι το έργο του Μαρξ (κύρια υπόθεση της ζωής του) δεν ήταν ξένο για την οικογένειά του. Σε σχέση με αυτό, μας αποσπούν την προσοχή μια μάζα λεπτομερειών στις Αναμνήσεις. Ενδεικτικά αναφέρω τις αναμνήσεις του Γερμανού εργάτη, Φρίντριχ Λέσνερ: «Το σπίτι του Μαρξ ήταν ανοιχτό για τον καθένα που ήταν άξιος εμπιστοσύνης του συντρόφου. Οι ώρες που πέρασα με την οικογένειά του θα μου μείνουν αξέχαστες.» Και να μια ουσιαστική λεπτομέρεια: «Όταν το πρώτο αντίγραφο Του Κεφαλαίου –μεταφρασμένο στα ρωσικά– έφτασε στα χέρια από την Αγία Πετρούπολη, αυτό το γεγονός μετατράπηκε για τον Μαρξ και την οικογένειά του σε πραγματικό θρίαμβο. Όχι μόνο γι’ αυτόν και τους φίλους του, αλλά και για την οικογένειά του. Είναι πολύ ωραία όταν συμβαίνει κάτω από αυτές τις συνθήκες και με αυτόν τον τρόπο.»
Τατιάνα Γκιόεβα: Πόσο μάλλον ανεκτίμητο, αν λάβουμε υπόψη τις μεγάλες δοκιμασίες που υπέστη ο Μαρξ και η οικογένειά του. Για μία ακόμη φορά υπενθυμίζουμε τη ζωή του ως πολιτικού μετανάστη, υπό διαρκή παρακολούθηση της αστυνομίας, ενώ η οικογένειά του ζούσε σε απόλυτη οικονομική στέρηση και με ατελείωτες απώλειες.
Λόγω της έλλειψης σταθερού εισοδήματος του Μαρξ, η οικογένειά του βρισκόταν συχνά στο όριο της φτώχειας. Σε ένα από τα γράμματα προς φίλους, η Τζένι, σύζυγος του Μαρξ, περιγράφει πολύ παραστατικά την κατάσταση: Την ασθένεια του μικρότερου γιου, την απογραφή της περιουσίας τους για χρέη ακόμη και των επίπλων, του ρουχισμού, της παιδικής κούνιας και ακόμα τα παιδικά παιχνίδια, την έξωση από το διαμέρισμα. Την πώληση των υπόλοιπων επίπλων, για να καταφέρουν με δυσκολία να μετακομίσουν για κάποιο διάστημα σε δύο μικρά δωμάτια ξενοδοχείου.
Λιουντμίλα Βάσινα: Αποδεικτικά στοιχεία για τη φτώχεια της οικογένειας υπάρχουν και στην αλληλογραφία του ίδιου του Μαρξ. Σε ένα από αυτά αναφέρει ότι δεν έχει χρήματα για να καλέσει το γιατρό και να αγοράσει τα φάρμακα για την άρρωστη γυναίκα και την κόρη του, ότι «στη διάρκεια 8-10 ημερών η οικογένεια τρεφόταν με ψωμί και πατάτες και σήμερα αμφιβάλλω αν μπορώ να τους εξασφαλίσω και αυτά».
Τατιάνα Γκιόεβα: Στην εξευτελιστική κατάσταση της οικογένειας από τους ιδιοκτήτες των σπιτιών και των εμπόρων προστέθηκε και ο τραγικός θάνατος των παιδιών. Από τα εφτά παιδιά του Μαρξ επέζησαν μόνο οι τρεις κόρες. Κατά καιρούς οι γονείς αναγκάστηκαν να δανειστούν για την ταφή του παιδιού τους. Τρία από αυτά πέθαναν προτού συμπληρώσουν το πρώτο έτος ζωής, όμως το πιο βαρύ χτύπημα ήταν ο θάνατος του οκτάχρονου Έντγκαρ, που ήταν ο αγαπημένος όλης της οικογένειας...
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Παρόλ’ αυτά, ο Μαρξ παρέμεινε αταλάντευτος στο σκοπό της ζωής του. Αν και προδίδοντάς τον θα μπορούσε να ευημερήσει.
Λιουντμίλα Βάσινα: Πολύτιμη για τον Μαρξ στάθηκε η οικονομική βοήθεια του Ένγκελς, όμως η ταπεινή θέση ενός υπαλλήλου γραφείου στο Μάντσεστερ στην εταιρία του πατέρα του «Έρμεν και Ένγκελς» περιόριζε σημαντικά τις δυνατότητές του.
Αξιοθαύμαστο είναι ότι, παρά τη σοβαρότητα της κατάστασης και τις τραγικές απώλειες της οικογένειας του Μαρξ, ήταν με το δικό της τρόπο ευτυχισμένη. Πρώτ’ απ’ όλα, αυτό το σφιχτό δέσιμο ήταν προϊόν της αγάπης, του αλληλοσεβασμού, της κοινότητας ενδιαφερόντων και στόχων.
Τατιάνα Γκιόεβα: Σ’ όλα τα προηγούμενα μπορούμε να προσθέσουμε την εκφραστική μαρτυρία του συμπατριώτη μας Μαξίμ Μαξίμοβιτς Κοβαλέφσκι –γνωστού ιστορικού, κοινωνιολόγου, εθνογράφου και δικηγόρου– που βρέθηκε στον οικογενειακό κύκλο του Μαρξ και ήταν γνώστης αυτών των σχέσεων. Για τον ίδιο τον Μαρξ έγραψε με απόλυτη σαφήνεια και ύψιστο σεβασμό: «Στο πρόσωπό του είχα την τύχη να συναντήσω έναν από εκείνους τους πνευματικούς και ηθικούς ηγέτες της ανθρωπότητας που δίκαια μπορούν να θεωρηθούν οι μέγιστοι εκπρόσωποί της».
Λιουντμίλα Βάσινα: Ο Μαρξ δημιούργησε τη θεωρία, που καλείται να αλλάξει τον κόσμο, για την κατάργηση της εκμετάλλευσης της ανθρώπινης εργασίας, για τη δημιουργία μιας κοινωνίας που θα βασίζεται στην απόλυτη ελευθερία, στην κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη. «Η κοσμοθεωρία του Μαρξ βρήκε υποστηρικτές πολύ πέρα από τα σύνορα της Γερμανίας και της Ευρώπης και σε όλες τις επίσημες γλώσσες στον κόσμο», επισήμανε ο Ένγκελς. Αυτή η θεωρία και σήμερα προσελκύει με τη συστηματική προσέγγιση για την ανάλυση της κοινωνίας, για την αναζήτηση των βαθύτερων αιτιών, που βρίσκονται στη βάση των κοινωνικών αντιθέσεων και συγκρούσεων και στην εστίαση της επίτευξης του κοινωνικού ιδεώδους. Η ανάπτυξη της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας κατέστησε, σύμφωνα με τη γνώμη πολλών ειδικών, τον κλασικό μαρξισμό ιδιαίτερα επίκαιρο. Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι η πρώτη έκδοση, το 2011, του βιβλίου του Τέρι Ίγκλτον Γιατί ο Μαρξ είχε δίκιο έχει γίνει best seller παγκοσμίως και ήδη εκδόθηκε δύο φορές στη Ρωσία.
Τατιάνα Γκιόεβα: Η κληρονομιά του Μαρξ θεωρείται βασικό στοιχείο του πανανθρώπινου πολιτισμού και αποτελεί βασική συνιστώσα της πνευματικής και διανοητικής ζωής του 19ου και 20ού αιώνα. Το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος των Μαρξ-Ένγκελς, που απαριθμεί σήμερα 250 εκδόσεις σε όλες τις γλώσσες του πλανήτη, και ο 1ος τόμος Του Κεφαλαίου του Μαρξ, τα 150χρονα του οποίου τιμήθηκαν πλατιά σε όλον τον κόσμο, μετά από απόφαση της ΟΥΝΕΣΚΟ, το 2013, συγκαταλέγονται στον κατάλογο έντυπων εκδόσεων παγκόσμιας σημασίας. Το φθινόπωρο του 1999, σύμφωνα με τα αποτελέσματα ψηφοφορίας που οργάνωσε το BBC στο διαδίκτυο, ο Μαρξ ηγείται του καταλόγου των πιο σημαντικών ανθρώπων της δεύτερης χιλιετίας.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Όλα αυτά μαζί αποτελούν ένα τρανό παράδειγμα για τους νέους ανθρώπους, ιδιαίτερα για εκείνους που αποφασίζουν να γίνουν κομμουνιστές. Η ζωή των Μαρξ και Ένγκελς, του Λένιν και του Στάλιν μας δίνει εντυπωσιακό υλικό για τη διαπαιδαγώγηση των εκ πεποιθήσεως αγωνιστών για τη δικαιοσύνη. Εάν οι θεωρητικές εργασίες των κλασικών του μαρξισμού-λενινισμού στην αρχή μπορούν να φανούν στη νεολαία αρκετά δύσκολες, η ζωή, η μεγάλη φιλία και η πάλη που έδωσαν είναι ικανές να κατακτήσουν όχι μόνο το μυαλό τους, αλλά και την καρδιά τους.
Λιουντμίλα Βάσινα: Εάν κάποιος έχει ερωτήσεις σε σχέση με το θέμα μπορεί να μας γράψει, ευχαρίστως θα απαντήσουμε.
Βίκτορ Κοζεμιάκο: Νομίζω ότι οι αναγνώστες θα το λάβουν υπόψη τους. Σας ευχαριστώ. Μέχρι τις νέες συναντήσεις μας μέσα από τις σελίδες της Πράβντα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου